το ξένο και το «κανονικό»
Η φίλη μου η Άννε είναι 22 χρονών. Γερμανίδα, δυο μέτρα κορίτσαρος με φωτεινά γαλανά μάτια, ξανθή κι εντυπωσιακή. Από τότε που θυμάται τον εαυτό της δεν άκουγε πολύ καλά. Η οικογένεια της δεν έδωσε πολύ σημασία στην βαρυκοΐα της όσο ήταν παιδί. Πέρυσι της διέγνωσαν απώλεια ακοής 88% και 95% και της πρότειναν κοχλιακό εμφύτευμα. Η Άννε αρνήθηκε φοβούμενη τις επιπτώσεις της εγχείρισης. Φοβήθηκε την ίδια την εγχείριση. Ξεκίνησε να σπουδάζει κοινωνιολογία και ταυτόχρονα άρχισε μαθήματα γερμανικής νοηματικής. Ξεπέρασε τον φόβο του αμφιθεάτρου και έπιασε δικό της σπίτι στο Βερολίνο.
Αρχές Δεκέμβρη του 2012 παρακολούθησα για πρώτη φορά ένα διεθνές συνέδριο στο Βερολίνο με τίτλο Deaf World – Hearing World. Καθηγητές και υποψήφιοι διδάκτορες από κάθε γωνιά του κόσμου παρουσίαζαν την έρευνά τους σχετικά με την Ανηκοΐα. Για πρώτη φορά έβλεπα ταυτόχρονα δυο διερμηνείς επί σκηνής να μεταφράζουν ταυτόχρονα τα λεγόμενα του ομιλιτή στην αμερικανική (ASL) και γερμανική νοηματική (DGS). Έβλεπα τους περισσότερους ανθρώπους να νοηματίζουν στο διάλειμμα κι ένιωθα αμήχανα. Αναρωτήθηκα κατά την διάρκεια τους συνεδρίου πώς είναι να μεγαλώνεις στην Ελλάδα ως παιδί χωρίς ακοή. Σήμερα, στην Ελλάδα της κρίσης και των περικοπών, στην Ελλάδα του Παραλόγου, στην Ελλάδα των κατηργημένων εκπαιδευτικών οργανισμών. Θυμήθηκα την Βάγια στο δημοτικό μου. Ήταν ένα κορίτσι δυο χρόνια νεώτερο από εμένα, με πυκνά σγουρά μαύρα κοντά μαλλιά, που φορούσε ακουστικά βαρυκοΐας και η άρθρωση της ήταν πολύ διαφορετική από αυτή των υπόλοιπων παιδιών. Θυμάμαι, ότι στο σχολικό καθόταν μόνη.
Όταν με ρωτούν με τι ασχολούμαι, συνήθως καλούμαι να απαντήσω γιατί η νοηματική γλώσσα δεν είναι μια και μοναδική ανά τον κόσμο, ας πούμε μια ενιαία γλώσσα που να χρησιμοποιείται από όλους τους ανήκοους. Η γεωγραφία και οι αποστάσεις είναι ο βασικότερος λόγος. Κάθε κοινότητα δημιουργεί το δικό της γλωσσικό σύστημα που με την σειρά του δέχεται μια σειρά από εξωτερικές επιρροές, συμπεριλαμβανομένης και της ομιλούσας γλώσσας του περιβάλλοντος. Δυστυχώς, υπεράριθμες υπεργενικεύσεις, μισαλλοδοξίες, προκαταλήψεις καθώς και χαρακτηρισμοί έχουν στιγματίσει τους ανήκοους ως κοινωνική ομάδα και γλωσσική μειονότητα. Πέρα από τις καθημερινές δυσκολίες που μπορεί να επιφέρει η ανηκοΐα σε έναν κόσμο όπου υπερτερεί η ακούουσα πλειοψηφία, κυρίως οι προκαταλήψεις ήταν αυτές που διαμόρφωσαν για πολλές δεκαετίες την κοινή γνώμη σχετικά με την νοηματική γλώσσα και τους ανήκοοους. Οι ανήκοοοι χαρακτηρίστηκαν ως: «καθυστερημένοι», «υπάνθρωποι», «άγλωσσοι», «ανίκανοι κριτικής σκέψης», «πρωτόγονοι» κ.α. (Butterburry κ.α. 2007). Το 1880 στο Μιλάνο συγκλήθηκε διεθνές συνέδριο όπου ακούοντες ιατροί και παιδαγωγοί αποφάσισαν πως οι νοηματικές γλώσσες πρέπει να σταματήσουν να χρησιμοποιούνται γιατί εμποδίζουν την ομαλή ενσωμάτωση των κωφών παιδιών στην κοινωνία. Η απόφαση αυτή λίγο έλειψε να αφανίσει τις νοηματικές γλώσσες, καθώς απαγορεύτηκε η χρήση τους σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Μόνο το κολλέγιο Gallaudet που σήμερα είναι το μοναδικό πανεπιστήμιο ανήκοων στον κόσμο, αντιστάθηκε. Μετά το 1960 με εκτενείς γλωσσολογικές μελέτες, οι ακούοντες πείστηκαν πως πρόκειται για αυτοτελείς γλώσσες που τώρα πια αναλύονται με γλωσσολογικά εργαλεία ως προς την μορφολογία, σύνταξη και σημασιολογία τους.
Στην αθέατη πλευρά των παραπάνω ευτυχώς υπάρχει κι άλλη όψη στο νόμισμα. Κοντά στη Μασαχουσέτη των Ηνωμένων Πολιτειών υπάρχει ένα νησάκι που ονομάζεται Marthas Vineyard Island. Η ανθρωπολόγος Nora Groce το επισκέφθηκε την δεκαετία του ‘70 και έγραψε ένα εξαιρετικό βιβλίο που εκδόθηκε το 1985: Everyone here spoke sign language: hereditary deafness on Martha’s Vineyard. Μια απίστευτη ιστορία από κοινωνιολογική, ανθρωπολογική και γλωσσολογική άποψη. Χάρη σε ένα γονίδιο το ποσοστό των ανήκοων στο νησί ήταν πολύ μεγαλύτερο απ’ότι στην υπόλοιπη Αμερική. Η Groce περιγράφει λεπτομερώς και ερευνά την ζωή των κατοίκων στις αρχές του 20ού αιώνα. Παρότι το τελευταίο ανήκοο άτομο πέθανε το 1952 στο νησί, η πληθώρα και οι λεπτομέρειες των περιγραφών της Groce που αντλήθηκαν από τις συναντήσεις της με κατοίκους του νησιού συστήνουν μια πολύ ξεχωριστή εικόνα: η κώφωση στο νησί αυτό δεν αποτελούσε αναπηρία στην κοινωνία του νησιού. Όλοι οι κάτοικοι του νησιού ακούοντες και μη, νοημάτιζαν την γλώσσα του νησιού. O John M. Whitting που μεγάλωσε στο Chilmark του Martha’s Vineyard αναφέρει „Knowing how to sign, was like knowing French, something to be envied“.
Αρχές Γενάρη του 2013 συνάντησα στην Πλάκα κάτω από κάτι δροσερά δέντρα τον Χρυσόστομο Παπασπύρου. Ο Χρυσόστομος είναι ανήκοος από τριών ετών και είναι διδάκτωρ γλωσσολογίας από το Πανεπιστήμιο του Αμβούργου. Γνώριζα ότι δεν ακούει. Δεν γνώριζα γρι ελληνική νοηματική. Με μπόλικη αγωνία κι ένα μικρό μπλοκάκι τον περίμενα να φανεί στην ανηφόρα για να φτάσει στο καφέ. Εγκάρδιος και ευγενής μου μίλησε στην Ελληνική και διάβασε τα χείλη μου. Τον ρώτησα για την ιστορία της Ελληνικής Νοηματικής και με παρακίνησε να την ερευνήσω. Μου μίλησε για την σπουδαιότητα μιας επικείμενης ιστορικής έρευνας. Μου μίλησε ακόμη, για την προσπάθεια που γίνεται στο σχολείο της Αγίας Παρασκευής (όπου διατελεί διευθυντής) και τους λόγους για τους οποίους γύρισε από την Γερμανία. Εκείνη την ημέρα χάρη στον Χρυσόστομο, κάτω από την δροσερή φυλλωσιά στον Πύργο των Ανέμων, αποφάσισα να ασχοληθώ με την ιστορία της Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας.
Στους κύκλους των ανήκοων υπάρχει η φήμη για έναν μεγαλύτερο αριθμό κωφών κατοίκων στην Αμοργό κατά τον περασμένο αιώνα. Δυο ανήκοες αδελφές μοδίστρες συνήθιζαν να επισκέπτονται καθημερινά το καφενείο του Πάρβα. Εκεί οι κάτοικοι νοημάτιζαν μαζί τους. Ένας γιατρός από την Καλιφόρνια το 2005 συνάντησε έναν άστεγο με μακριά γρίζα μαλλιά να περπατάει στα άγρια τοπία με μια μαγκούρα και να χαιρετά περαστικούς. Οι κάτοικοι λίγες μέρες αργότερα του χαμογέλασαν λέγοντας του πως είχε την τύχη να συναντήσει τον «Άγιο Γεράσιμο» που είναι Κωφός. «Γιατί να τον κλειδώσουμε σε ψυχιατρείο; Δεν πειράζει κανέναν.» Αναρωτήθηκα καθώς διάβαζα την μαρτυρία αν οι κάτοικοι ονόμασαν τον άνθρωπο κατά τον Πατριάρχη Άγιο Γεράσιμο του Βυζαντίου που ήταν Κωφός.
“Οι διαφορές μας μπορούν να γίνουν εφαλτήρια για εποικοδομητική προσέγγιση, για συμφιλίωση, για αλληλεγγύη μεταξύ μας. Έχουμε ακόμα πολύ δρόμο μπροστά μας, για να ξεπεράσουμε την κοινωνική προκατάληψη και να γίνουμε αποδεκτοί με ίσους όρους από το ευρύτερο κοινωνικό μας περιβάλλον.”[1]
Μπορεί, αν η Βάγια είχε γεννηθεί στο Martha’s Vineyard ή στην Αμοργό, να μην καθόταν μόνη της στο σχολικό. Ίσως η Άννε να μην φοβόταν τα αμφιθέατρα. Εσύ κι εγώ να μην ξέραμε τι θα πει αμηχανία για το «διαφορετικό». Σε παράλληλες κοινωνίες το «ξένο» είναι το «κανονικό». Σε παράλληλες κοινωνίες οι διαφορές δεν είναι εμπόδιο. Και οι διαφορές -δόξα το Θεό- που λέει κι η γιαγιά μου, στελεχώνουν την ομορφιά της ποικιλίας.
[1] Απόσπασμα από άρθρο του Χ. Παπασπύρου με τίτλο «Ας δούμε τις διαφορές μας εποικοδομητικά» στο news.gr (15.01.2014)
* σχετικά με τον πίνακα του εξωφύλλου βλέπε και εδώ
About the author: Μύριαμ Κλαπή
Has 5 Articles
1 COMMENT
Stavrula_
17 Ιουνίου, 2014Πολύ ενδιαφέρον. Στα δικά μας να πούμε πως προσπάθησαν να κλείσουν πριν από 2 χρόνια το Ειδικό Σχολείο Κωφών και Βαρηκόων Αθηνών. Στο της Αγ. Παρασκευής γίνεται πολύ καλή δουλειά.
Ενδιαφέρον βρήκα και το σχετικό βιβλίο του Όλιβερ Σακς “Βλέποντας φωνές” .