Ο Μεταξάς στο πλυντήριο

Η ιστορία είναι ένα ακόμη πεδίο μάχης. Ειδικά σε μία περίοδο έντονη και οριακή σαν τη σημερινή, που όλοι προσπαθούν να νοηματοδοτήσουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τις ενέργειές τους, προκειμένου να χωρέσουν στη μία ή την άλλη αφήγηση, η μάχη για την ερμηνεία της ιστορίας και άρα του σήμερα, έχει ιδιαίτερη σημασία. Σήμερα, όλο και συχνότερα στο δημόσιο διάλογο θα ακουστεί το όνομα του Μεταξά ως ενός ηγέτη που είπε το «ΟΧΙ», που μπορεί να έκανε λάθη ή υπερβολές, αλλά έκανε πράγματα (το πιο γνωστό, έφτιαξε το ΙΚΑ) και ήταν άξιος. Για παράδειγμα η Κυριακάτικη Καθημερινή θα δώσει ένα βιβλίο στα πλαίσια της σειράς με τίτλο «Ηγέτες». Ο Μεταξάς όπως και αν παρουσιάζεται, εντέλει τοποθετείται μαζί με τους Ρήγα, Μέγα Αλέξανδρο, Θ. Κολοκοτρώνη, Ι. Καποδίστρια, Περικλή κλπ. Παρακάτω σταχυολογούμε ορισμένα ιστορικά στοιχεία που συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση ενός ηγέτη σαν το Μεταξά.

***

Τον Σεπτέμβριο του 1936, προκειμένου η δικτατορία να επεκτείνει το διωγμό όχι μόνο στη δράση, αλλά και στο στοχασμό, δημοσίευσε το φασιστικής – ναζιστικής έμπνευσης νόμο της περί διώξεως του κομμουνισμού. Το άρθρο 1 αφορούσε στο διωγμό των ιδεών:

«Άρθρον 1^ον. Τιμωρείται δια φυλακίσεως τριών τουλάχιστον μηνών και εκτόπισιν εξ μηνών μέχρι δύο ετών εις τόπον οριζόμενον διά της καταδικαστικής αποφάσεως:

α. Πας όστις εγγράφως, προφορικώς ή καθ’ οιονδήποτε άλλον τρόπον αμέσως ή εμμέσως επιδιώκει την διάδοσιν, ανάπτυξιν και εφαρμογήν θεωριών, ιδεών ή κοινωνικών συστημάτων τεινόντων είς την ανατροπήν του κρατούντος εν τη χώρα κοινωνικού καθεστώτος ή εις την απόσπασιν αυτονόμησιν μέρους της Επικράτειας ως και ο προσηλυτίζων εις τα θεωρίας, ιδέας και τα συστήματα ταύτα καθ’ οιονδήποτε τρόπο.»

Ο «νόμος» του Μεταξά (ανάλογος με τον επίσης ψηφισθέντα από τη δικτατορία νόμο 375 περί κατασκοπείας, ο οποίος εφαρμόστηκε στον εμφύλιο πόλεμο εναντίον της Αριστεράς) ήταν η εκ των υστέρων νομιμοποίηση των εγκλημάτων των ιδεών που εξαπέλυσε η 4^η Αυγούστου. Μιμούμενη το Χίτλερ, έστειλε τα όργανά της και τους βαστάζους της τις πρώτες κιόλας μέρες της εγκαθίδρυσης της να λεηλατήσουν τα βιβλιοπωλεία και κατόπι να κάψουν χιλιάδες τόμων αριστερών συγγραμάτων ή λογοτεχνικών έργων στις στήλες του Ολυμπίου Διός και στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου!

Το ίδιο συνέβη και στο Πασαλιμάνι του Πειραιά. Ο Λιναρδάτος αναδημοσιεύει από τις εφημερίδες της 10^ης Αυγούστου 1936 τις παρακάτω δύο ανακοινώσεις φασιστικών οργανώσεων:

«Η Εθνική Φοιτητική Νεολαία Πειραιώς, προβαίνουσα εις την εξαφάνισην διά πυράς ολοκλήρου σειράς κομμουνιστικών εντύπων την προσεχή Κυριακή… και ώραν 8 μμ. και εν τη πλατεία Πασαλιμανίου Πειραιώς προσκαλεί άπαντας του εθνικόφρονας νέους, όπως προσέλθουν εν τη πλατεία Τερψιθέας 7 μμ. ίνα εν σώματι μεταβούν και συμμετάσχουν εις την τελετήν».

Για τη λειτουργία της λογοκρισίας υπήρχε ειδική μυστική εγκύκλιος του δικτάτορα που καθόριζε πλέον το ρόλο του τύπου και τον μετέβαλε σε υμνωδό του τυράννου. Το κείμενο της ιδιόχειρης εκείνης εγκυκλίου του Μεταξά είναι το εξής:

«(..) 2) απαγορεύεται οιαδήποτε κρίσις περί του έργου της κυβερνήσεως, εκτός αν είναι ευμενής. 3) απαγορεύεται η αναγραφή οιασδήποτε πληροφορίας αφορώσης πολιτικά κόμματα και πολιτευομένους εν γένει, ως και η αναγραφή των ονομάτων αυτών. (..) 6) απαγορεύεται η δημοσίευσις κρίσεων ή πληροφοριών περί συναλλάγματος, δραχμής, δημοσίου χρέους, πίστεως της χώρας, εντόκων γραμματίων, μεταφοράς χρυσού και εν γένει περί της οικονομικής καταστάσεως της χώρας. Η δημοσίευσις τούτων επιτρέπεται μόνον, όταν δίδωνται εγγράφως υπό του κ. υπουργού των Οικονομικών σχετικαί ανακοινώσεις. 7) απαγορεύεται η αναγραφή πάσης πληροφορίας σχέσιν εχούσης με εργατικάς και επαγγελματικάς οργανώσεις και οιασδήποτε εκδηλώσεων αυτών, εκτός αν πρόκειται περί κινήσεων και εκδηλώσεων, αι οποίαι είναι ενισχυτικαί του έργου της κυβερνήσεως, έχουν δε εγκριθή προηγουμένως υπό του υφυπουργού της Εργασίας διά τας Αθήνας (..) 8) απαγορεύεται η αρθρογραφία ή ειδησεογραφεία περί ακρίβειας του βίου, υπερτιμήσεως των ειδών, αισχροκέρδειας και τιμαρίθμου, εκτός αν πρόκειται περί υπουργικών ανακοινώσεων. 9) εν γένει οι εφημερίδες δέον όπως εκθύμως και ενθουσιωδώς δι’ άρθρων, σχολίων και πάσης φύσεως δημοσιευμάτων συμβάλλωσι εις το αναμορφωτικόν και δημιουργικόν έργον της κυβερνήσεως (..)»

 Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας του Τάσου Βουρνά (εκδ. αφων Τολίδη)

***

Εκτός από νόμους, ο Μεταξάς εφάρμοσε και βασανιστήρια.

«Το ρετσινόλαδο και ο πάγος ήταν από τις κυριότερες μεθόδους βασανισμού για την απόσπαση «ομολογιών» και «δηλώσεως μετάνοιας». Το βασανιστήριο του ρετσινόλαδου εφαρμοζόταν περίπου με τον παρακάτω τρόπο: Στο τραπέζι του ανακριτή-βασανιστή υπήρχαν τρία ποτήρια, το ένα με 30 δράμια, το άλλο με 75 και το τρίτο με 100 δράμια ρετσινόλαδο. Αν ο ανακρινόμενος δεν ομολογούσε ή δεν υπέγραφε του έδιναν να πιει το πρώτο ποτήρι. Στην περίπτωση που αρνιόταν και έφερνε αντίσταση άρχιζαν το άγριο ξυλοκόπημα, το φάλαγγα η χρησιμοποιούσαν άλλες μεθόδους βασανισμού. Ύστερα από μισή ώρα, εφόσον ο αρχιβασανιστής-ανακριτής το έκρινε σκόπιμο, ακολουθούσε το δεύτερο στάδιο ανάκρισης και ο κρατούμενος έπινε το δεύτερο ποτήρι των 75 δραμίων. Αν η αντίσταση του κρατουμένου ήταν μεγάλη, ύστερα από ένα τετράωρο γινόταν και τρίτη «ανάκρισης» και τον υποχρέωναν να πιεί ένα ποτήρι των 100 δραμίων. Σ’ αυτό το διάστημα και αρκετές ώρες ύστερα από την επενέργεια του καθαρτικού, ο κρατούμενος ήταν κλεισμένος στο κελλί του και δεν του επέτρεπαν να πάει στο αποχωρητήριο. Το αποτέλεσμα ότι ήταν ο κρατούμενος γινόταν αληθινό ράκος και το κελλί, στο οποίο άφηναν τέσσερις, πέντε και περισσότερες μέρες, αληθινή υπόνομος.

Το δεύτερο βασανιστήριο ήταν η στήλη πάγου. Ανέβαζαν τον κρατούμενο στην ταράτσα της Ασφάλειας και τον υποχρέωναν να καθήσει γυμνός πάνω σε μια στήλη πάγου. Το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο με του ρετσινόλαδου. Οι κρατούμενοι γινόταν ένα αληθινό ράκος. Πολλές φορές οι βασανιστές τον υποχρέωναν να κάθεται τόση πολλή ώρα πάνω στον πάγο, ώστε ορισμένοι κρατούμενοι πάθαιναν κρυοπαγήματα. (..)

Άλλο βασανιστήριο ήταν το τράβηγμα των νυχιών με τσιμπίδες. Σε άλλους έβαζαν σπίρτα στα νύχια και τα άναβαν ή τους έκαιγαν το κορμί με τσιγάρο. Άλλους τους χτυπούσαν με σακουλάκια άμμο στα πόδια (..)

Άλλο μέσο ήταν η περίφημη «πιπεριά» που προκαλούσε φοβερό άγχος στον κρατούμενο και η «γάτα» που καταξέσκιζε τις σάρκες. Η πιο συνηθισμένη μέθοδος ήταν η «φάλαγγα». (..)

Γενική αρχή του καθεστώτος ήταν «σακατεύετε, αλλά μη σκοτώνετεσ»

 «η 4^η Αυγούστου» του Σπ. Λιναρδάτου (εκδ. Διάλογος)

***

Σχετικά με την καθιέρωση της κοινωνικής ασφάλισης και τη λειτουργία του ΙΚΑ, θα μπορούσαμε να προτείνουμε μια πιο σύνθετη οπτική. Ήδη από το Μάιο του 1932 είχε κατατεθεί στη Βουλή νομοσχέδιο για τη δημιουργία του ΙΚΑ. Το νομοσχέδιο δεν εφαρμόστηκε γιατί έγιναν εκλογές, ψηφίστηκε νέος νόμος το 1934, ο οποίος προέβλεπε ότι το ΙΚΑ θα ξεκινούσε τη λειτουργία του το 1936 και τελικά ξεκίνησε το Δεκέμβρη του 1937. Την κοινωνική ασφάλιση και τις προβλέψεις του νόμου για την περίθαλψη δεν θα πρέπει να τις δούμε χωριστά απ’ όσα συνέβαιναν την ίδια περίοδο. Μαζί με την περίθαλψη, προχωρούσε και ο νόμος (το 1935) ο οποίος απαγόρευε τις απεργίες και ρύθμιζε την υποχρεωτική διαιτησία μεταξύ εργατών και εργοδοτών. Μαζί με όλα αυτά, ας βάλουμε στην εξίσωση και τον σαφή αντικομμουνιστική και αντεργατική κατεύθυνση του ελληνικού κράτους εκείνη την περίοδο (και ιδίως από το 1922 και μετά). Με άλλα λόγια ο Μεταξάς την ίδια περίοδο υποσχόταν περίθαλψη από ασθένειες, επιδόματα μητρότητας κλπ και ταυτόχρονα απαγόρευε τις απεργίες, εξόριζε και βασάνιζε τα πιο δυναμικά στοιχεία του εργατικού κινήματος. Διαβάζουμε στο «Ο Ελληνικός Φασισμός στον Μεσοπόλεμο» από την ομάδα Σπουδές στο Γαλανόμαυρο των εκδόσεων antifa scripta (στο οποίο και παραπέμπουμε όποιον θέλει να διαβάσει μια συνολική και σοβαρή ανάλυση μεταξύ άλλων για το καθεστώς Μεταξά):

(..) Η μεταξική δικτατορία επιχείρησε να παίξει το χαρτί της «βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου» των κατώτερων τάξεων άρα και να ενσωματώσει πλήρως και την ίδια στιγμή να οργανώσει ένα αστυνομικό κράτος, το οποίο συλλάμβανε κομμουνιστές (αλλά και άλλους), τους φυλάκιζε, τους έστελνε μαζικά εξορία, διατηρώντας μόνιμα ένα μέρος του κοινωνικού σώματος «εκτός». Σε αυτή την εναλλαγή ενσωμάτωσης και αποκλεισμού που συνεχίστηκε και αργότερα και κορυφώθηκε με τον Εμφύλιο μοιάζει να οφείλεται η «καθυστέρηση» του ελληνικού κοινωνικοασφαλιστικού συστήματος.»

 ***

«Ο φασισμός είναι ένας βίαιος τρόπος για την επιτάχυνση του εκσυγχρονισμού της καπιταλιστικής κοινωνίας. Κάνει αυτά που δυσκολεύεται να κάνει ένα δημοκρατικό αστικό καθεστώς, του οποίου ο φασισμός είναι σαρξ εκ της σαρκός. Και, προσέξτε το, ποτέ ο φασισμός δε δυσαρεστεί τους «φιλήσυχους». Ο φασισμός απαιτεί τάξη στρατώνας, ασφάλεια φυλακής, ησυχία νεκροταφείου. Όταν τα πετύχει αυτά και τα πνεύματα ηρεμήσουν δια του μαστιγίου, η αστική δημοκρατία μπορεί να επανέλθει. Κι αν χρειαστεί, αποκλείεται η αστική τάξη να μη βρει κανέναν Μεταξά, σάρκα εκ της σαρκός της»

Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους 1830-1974 του Βασίλη Ραφαηλίδη (εκδόσεις του 21^ου

εκτυπώστε ή κατεβάστε σε PDF, το άρθρο