Ebola: Χίλιοι και ένας τρόποι να πεθάνετε

“Εάν έχετε πυρετό και βήχετε ή πονόλαιμο, μείνετε μέσα στο σπίτι σας”.“Οι αίθουσες για τα επείγοντα περιστατικά των νοσοκομείων σφύζουν με συμπτώματα”.“Τα κέντρα Υγείας κάνουν λόγο για θνησιμότητα 5 εκατομμυρίων ανθρώπων που μπορεί να φτάσει τα 150 εκατομμύρια μέσα σε 6 με 8 μήνες”. “Όποιος εμφανίζει συμπτώματα της μεταδοτικής ασθένειας θα λαμβάνει ειδική φροντίδα μπαίνοντας σε καραντίνες ειδικά κατασκευασμένες γι’ αυτό το λόγο. Την ίδια στιγμή, οι καραντίνες έχουν εγείρει κοινωνική ανησυχία”.

Οι παραπάνω δηλώσεις θα μπορούσαν να αποτελούν ανακοινώσεις από τα διεθνή πρακτορεία ειδήσεων σχετικά με τον ιό Έμπολα.¹ Ωστόσο, η συγκεκριμένη εισαγωγή είναι “κλεμμένη” από την ταινία επιστημονικής φαντασίας “Ο Πλανήτης Των Πιθήκων: Η Αυγή” (Dawn Of The Planet Of The Apes / 2014), ίσως γιατί μερικές φορές η δυστοπική φαντασία ενός σκηνοθέτη μπορεί και να αποτελεί την σημερινή πραγματικότητα. Και από τη σκιά της επιδημίας ενός ιού που πρώτοεμφανίστηκε το 1976 στο Σουδάν και το Ζαΐρ, βρισκόμαστε σήμερα αντιμέτωποι με έναν πανικό που πλανάται πάνω από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Πανικός. Ποιος είναι ο πραγματικός πανικός;

Η ιστορία μιλά από μόνη της. Τα πρώτα πρόσφατα κρούσματα της επιδημίας εκδηλώθηκαν στις αρχές Δεκεμβρίου του 2013 στη νοτιοανατολική Γουινέα, όταν ένα αγόρι μόλις δύο ετών από το χωριό Guéckédou ασθένησε με πυρετό, εμετούς και διάρροια και λίγο αργότερα πέθανε στο τοπικό νοσοκομείο στις 6 Δεκεμβρίου. Το αγόρι ακολούθησαν στον θάνατο η μητέρα του, η τριών ετών αδελφή του και η γιαγιά του. Ωστόσο, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας σήμανε τον πρώτο συναγερμό μόλις στις 23 Μαρτίου, μιλώντας για “τοπική επιδημία στη νοτιοανατολική Γουινέα”. Παρ’ όλα αυτά, ακόμα κι αν θεωρείται η κοινωνία δικτυωμένη (networked society) με το τοπικό να αποτελεί μέρος της παγκόσμιας κοινότητας και το αντίστροφο, ο ιός έλαβε “επικοινωνιακές” διαστάσεις μόλις στις 8 Αυγούστου, όταν το πρόβλημα προβιβάστηκε σε “κατάσταση εκτάκτου ανάγκης για την παγκόσμια υγεία”. Ακολουθώντας την ίδια επικοινωνιακή ράγα και παίζοντας στην διεθνή πολιτική σκακιέρα, ο Barack Obama ανακοίνωσε στα μέσα Σεπτεμβρίου από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ την αποστολή 3.000 Αμερικανών στρατιωτών στη Λιβερία, δηλώνοντας ότι η Αμερική είναι η μόνη που μπορεί αναλάβει ηγετικό ρόλο και να αντιμετωπίσει τις μεγαλύτερες διεθνείς προκλήσεις.

Σε δήλωση του πάλι ο Kofi Annan στο BBC, ανέφερε πως “αν η κρίση είχε πλήξει κάποια άλλη περιοχή του πλανήτη, η αντιμετώπισή της θα ήταν, πιθανότατα, πολύ διαφορετική”, ενώ πρόσθεσε ότι “Η διεθνής κοινότητα αφυπνίστηκε μόνον όταν η ασθένεια έφτασε στην Αμερική και την Ευρώπη”.

Στην ίδια ταχύτητα και αντιμετωπίζοντας πλέον τη νόσο του Έμπολα ως παγκόσμιο κίνδυνο, δημιουργήθηκε μια νέα υπηρεσία χαρτογράφησης για τα smartphone κινητά, όπου παρακολουθείται η εξάπλωση του θανατηφόρου ιού με στόχο να βοηθήσει τις κοινότητες που έχουν πληγεί στην Δυτική Αφρική, σύμφωνα με την ανακοίνωση των προγραμματιστών της ΙΒΜ.²

Παρατηρώντας την ειδησεογραφία και χωρίς να χρειαστεί κάποιος να διαβάσει πίσω από τις γραμμές, τα γεγονότα είναι προφανή. Μπορεί μέχρι σήμερα να έχουν πεθάνει 4.550 άνθρωποι στην Λιβερία, τη Σιέρα Λεόνα και την Γουινέα, ωστόσο το πρόβλημα παρέμενε “τοπικό”. Όταν όμως πέθανε ο Ισπανός ιερέας στην Μαδρίτη και προσβλήθηκε η Αμερικανίδα νοσοκόμα στο Ντάλας, τότε ο αιμορραγικός πυρετός Έμπολα αποτέλεσε πρόβλημα για όλο τον πλανήτη. Θα περίμενε κανείς ότι οι φιλανθρωπικές οργανώσεις, συλλογικότητες και ιδρύματα θα ήταν αυτές πρώτες που θα έθεταν μια ισορροπία στέλνοντας βοήθεια και εξομαλύνοντας τον κίνδυνο. Ωστόσο, όπως αναφέρει ο Ban Ki-Moon, Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, σε ρεπορτάζ του BBC, πολλές “φιλανθρωπικές οργανώσεις” υποκρίνονται, ενώ σημειώνει ότι αρκετές από αυτές εμφάνιζαν ως “δωρεές” ποσά που είχαν ήδη προσφερθεί γι’ άλλους σκοπούς, χωρίς να έχουν ακόμη χρησιμοποιηθεί. Τελικά, ίσως να γίνεται κατανοητός ο αφορισμός που υποστηρίζει πως ένα πρόβλημα αποτελεί κίνδυνο μόλις βρεθεί “στην δική μας πόρτα”, κι αυτός είναι ο πραγματικός πανικός.

Καραντίνες, εξιλαστήρια θύματα και το κυνήγι των μαγισσών

Από το πρόβλημα της Δυτικής Αφρικής και τη νόσο του Έμπολα, σήμερα σε Ευρώπη και ΗΠΑ έχει αρχίσει να ξεδιπλώνεται ένα νέο “κυνήγι μαγισσών”, με συλλογικές νευρώσεις και αναζήτηση εξιλαστήριων θυμάτων. Οι υποχρεωτικές καραντίνες που έχουν επιβληθεί ήδη σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ, σε γιατρούς και νοσηλευτές που επιστρέφουν από χώρες της Δυτικής Αφρικής οι οποίες έχουν πληγεί από τον ιό Έμπολα, τα ρατσιστικά φαινόμενα σε γυναίκες από την Γουινέα, οι αποκλεισμοί και οι αναγκαστικές καραντίνες σε ανθρώπους που πέρασαν από το Ντάλας, οι απαγορεύσεις διδασκαλίας σε δασκάλους λόγω ταξιδιών τους στην Αφρική και άλλα παρόμοια παραδείγματα, αποδεικνύουν ότι το “κυνήγι μαγισσών” του 21ου αιώνα, υπό το πρίσμα του Έμπολα αυτή τη φορά, αποτελεί άλλη μια κλασσική περίπτωση ψευδούς συνείδησης όπου η ιστορία εξηγείται μέσω της ιδεολογίας αντί η ιδεολογία να εξηγείται μέσω της ιστορίας.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της λέξης “καραντίνα”, που η υπόθεση Έμπολα επανατοποθέτησε στα αμερικάνικα λεξικά στο Τέξας και τη Νέα Υόρκη, επαναπροσδιορίζοντας ουσιαστικά τα στεγανά της δημοκρατίας.³ Αναπόφευκτα η έννοια της καραντίνας αποτελεί μια ιδεολογική διαμάχη μεταξύ των επιμέρους πολιτικών ελευθεριών και της δημόσιας υγείας. Πώς όμως θα συμφιλιωθούν οι αντίθετες θέσεις;

Σε μια προσπάθεια να απαντηθεί το παραπάνω ερώτημα, εύλογο είναι να σταθούμε σε όρους όπου η επιστημολογία μπορεί να θέσει και να ανταποκριθεί, γιατί αλλιώς εμμένουμε σε μια τακτική δαιμονοποίησης όπου τα στερεότυπα δημιουργούνται και ενισχύονται με τον τρόμο της βίας, επιβεβαιώνοντας έτσι ένα είδος κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού αποκλεισμού.

Χίλιοι και ένας τρόποι να πεθάνετε

Εσείς, αλήθεια. πώς πιστεύετε ότι θα πεθάνετε; Ανήκει στα όρια του σουρεαλισμού, κάτοικοι των ΗΠΑ και της Ευρώπης να θεωρούν ότι ενδέχεται να πεθάνουν από τη μόλυνση της νόσου Έμπολα. Ακόμα κι αν έχει πεθάνει ένας επισκέπτης από τη Λιβερία στο Ντάλας και έχουν μολυνθεί, αλλά επιβιώσει, οι νοσηλευτές του και έχει πεθάνει ένας ιερέας στην Ισπανία, οι πιθανότητες θανάτου στις περιοχές αυτές θα μπορούσε να οφείλεται σε χίλιους και έναν διαφορετικούς τρόπους εκτός του Έμπολα. Μια αναφορά του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας για το 2014 χρησιμοποιεί στοιχεία θνησιμότητας και πληθυσμιακές στατιστικές των ΗΠΑ από το 2010 για να συνθέσει τις πιθανότητες θανάτου από διάφορες αιτίες. Αυτό που υποστηρίζει είναι πως η πιθανότητα να πεθάνουμε από το δάγκωμα ενός σκύλου είναι μεγαλύτερη αυτής από Έμπολα.⁴

Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη γνώση και την ενημέρωση που έχουμε και μην επιτρέψουμε τον πανικό που παράγουν και αναπαράγουν τα Μ.Μ.Ε., γιατί ο πραγματικός τρόμος δεν είναι αν θα φτάσει ο Έμπολα στην “δική μας πόρτα”, αλλά η ανθρώπινη δυστυχία και ο θάνατος που εξαπλώνεται στις χώρες της Δυτικής Αφρικής. Άνθρωποι στις χώρες που πλήττονται από τον Έμπολα, δεν πεθαίνουν μόνο από τον ιό, αλλά επειδή δεν έχουν τα βασικά μέσα επιβίωσης.⁵

Ακόμα λοιπόν κι αν η “Ιερά Εξέταση” των μεγάλων κυβερνήσεων είναι έτοιμη να κατασκευάσει καινούργιες “μάγισσες” που θα θυσιαστούν στην πυρά για ένα “υγιέστερο αύριο”, είναι στο χέρι μας να στήσουμε τις δικές μας οργιαστικές γιορτές που θα στείλουν στη “φωτιά” αυτούς που σήμερα παρουσιάζονται ως σωτήρες μας.

εκτυπώστε ή κατεβάστε σε PDF, το άρθρο