Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απονέμει το βραβείο Ζαχάρωφ σε πανηγυρική συνεδρίαση στο Στρασβούργο προς τα τέλη κάθε έτους. Πρόκειται για ένα βραβείο που σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, αποτελεί την υπέρτατη αναγνώριση για δράσεις προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και από το 1988 μέχρι σήμερα, έχει αποδοθεί σε δημοσιογράφους, ακτιβιστές, κινηματογραφιστές, αντιρρησίες συνείδησης, δικηγόρους. Η καθιέρωση του βραβείου αυτού φαντάζει ως η τέλεια στρατηγική επικοινωνίας για την αναστήλωση του ρημαγμένου «πολιτικού» προφίλ της Ευρώπης και όσο ειρωνική ή δήθεν και αν φαίνεται ως ενέργεια, έχει μια μόνο θετική διάσταση και αυτή είναι η παρουσίαση κάποιων προσωπικοτήτων που υπό κανονικές συνθήκες, θα αγνοούσες την ύπαρξη τους. Από εκεί και μετά, είναι στη διακριτική ευχέρεια του καθένα να ψάξει, να υποψιαστεί, να αμφισβητήσει, να τεκμηριώσει την δράση και τον λόγο τόσο των βραβευθέντων όσο και την σκοπιμότητα της επιλογής τους από πλευράς Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Παρακολουθώντας τα τελευταία χρόνια τα βραβεία Ζαχάρωφ, ο γιατρός Denis Mukwege που αναδείχτηκε πριν λίγες ημέρες ως τελικός νικητής του βραβείου φαίνεται να είναι από τις λίγες περιπτώσεις που σε κινητοποιούν με την ζωή και το έργο τους. Και είναι εξίσου σημαντικό ότι ανοίγουν μπροστά σου ένα παράθυρο στο ζοφερό παρελθόν και παρόν των κοινωνιών της κεντρικής Αφρικής.
Ο Denis Mukwege είναι γυναικολόγος από το Κονγκό που έχει αφιερώσει τη ζωή του στην αποκατάσταση της σωματικής και ψυχικής υγείας χιλιάδων γυναικών και κοριτσιών που έχουν πέσει θύματα ομαδικού βιασμού και στυγνής σεξουαλικής βίας κατά τη διάρκεια που πολέμου που μαίνεται στη χώρα.
Για την ιστορία, το Κονγκό υπήρξε κατεξοχήν χώρα ευρωπαϊκών αποικιοκρατικών συμφερόντων και αργότερα δορυφόρος της Δύσης στον Ψυχρό Πόλεμο με έναν βολικά διεφθαρμένο δικτάτορα στην εξουσία. Από το 1997 και άτυπα μέχρι και σήμερα, τα ανατολικά της χώρας είναι ένα αιώνιο πεδίο μαχών μεταξύ των ένοπλων δυνάμεων της χώρας, αντιπολιτευόμενων ανταρτών και γειτονικών χωρών που επιδιώκουν εκκαθαρίσεις για να λυμαίνονται τα πλούσια σε μεταλλεύματα (κασσιτερίτη) εδάφη που έχουν μεγάλη ζήτηση από βιομηχανίες ηλεκτρονικών. Οι ομαδικοί βιασμοί γυναικών έγιναν το βασικό χαρακτηριστικό των συρράξεων και το Κονγκό έχει αναδειχτεί σε «παγκόσμια πρωτεύουσα» αυτού του εγκλήματος. Σύμφωνα με παρατηρητές των Ηνωμένων Εθνών, το φαινόμενο έχει πάρει τέτοια διάσταση ώστε καταλήγει να ενσωματώνεται στα πολιτισμικά στοιχεία της περιοχής ενώ ο νόμος και η τιμωρία των εγκληματιών ακυρώνονται στην πράξη.
Σχετική αναφορά του Harvard Humanitarian Initiative δείχνει ότι το 60% των θυμάτων βιασμού στα ανατολικά της χώρας δέχτηκαν επίθεση από ένοπλες συμμορίες τόσο στα σπίτια τους όσο και σε δημόσιους χώρους, ενώπιων συζύγων και παιδιών.
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ο γιατρός ξεκίνησε από σκηνές που λειτούργησαν ως πρόχειρο νοσοκομείο και στη συνέχεια, με δωρεές έχτισε μια κλινική με πτέρυγα μαιευτικής και ένα χειρουργείο. Θεωρείται ως ένας διεθνώς αναγνωρισμένος ειδικός στον τομέα της αποκατάστασης παθολογικών και ψυχικών-κοινωνικών βλαβών που προκαλούνται από σεξουαλική βία και τόσο αυτός όσο και το εκπαιδευμένο προσωπικό του σε περιπτώσεις κακοποιημένων γυναικών, έχει περιθάλψει περισσότερες από 40.000 γυναίκες από το 1999. Περίθαλψη του σώματος, περίθαλψη της ψυχής, βοήθεια για να αναπτύξουν οι γυναίκες ικανότητες επιβίωσης, διευκόλυνση για να επιστρέψουν τα κορίτσια στα σχολεία, νομική αρωγή για να οδηγηθούν οι υπαίτιοι των βιασμών σε δίκη.
Το πρώτο θύμα βιασμού με τραύματα από σφαίρες στα γεννητικά όργανα που πέρασε το κατώφλι του νοσοκομείου, το ακολούθησαν δεκάδες γυναίκες μέσα σε λίγες εβδομάδες. Όπως έχει δηλώσει ο Denis Mukwege στο BBC, «στο νοσοκομείο έφταναν γυναίκες με εγκαύματα στα γεννητικά όργανα από την χρήση χημικών των βιαστών τους, οι πράξεις αυτές δεν ήταν απλώς βίαιες πολεμικές ενέργειες αλλά μέρος μιας στρατηγικής…Δεκάδες άνθρωποι βιάζονταν ταυτόχρονα σε κοινή θέα, μέσα σε μια νύχτα μπορεί να βίαζαν τους κάτοικους ενός ολόκληρου χωριού. Με τον τρόπο αυτόν οι μαχητές έπλητταν ολόκληρη την κοινότητα, την οποία ανάγκαζαν να παρακολουθεί τους βιασμούς. Αποτέλεσμα της στρατηγικής είναι οι άνθρωποι να εξαναγκάζονται να εγκαταλείπουν τα χωριά τους, τους πόρους τους, ότι έχουν και δεν έχουν…».
Ήταν το 2011 όταν οπλισμένοι άντρες εισέβαλαν στο σπίτι του και έθεσαν τις κόρες τους υπό την απειλή όπλων, η ζωή του απειλήθηκε, σώθηκε από θαύμα και κατάφερε να δραπετεύσει με την οικογένειά του στη Σουηδία και το Βέλγιο. Η σπουδαιότητα της παρουσίας του στις κοινότητες του ανατολικού Κονγκό αποδείχτηκε όταν γυναίκες του Κονγκό ενώθηκαν για να διαμαρτυρηθούν για την επίθεση που δέχτηκε και να ζητήσουν την επιστροφή του στη χώρα. Πάμφτωχες γυναίκες πλήρωσαν για το εισιτήριο της επιστροφής και εθελοντικές ομάδες των 20 γυναικών σε βάρδιες, προστατεύουν από τυχόν επιθέσεις τον γιατρό, ο οποίος πλέον ζει μόνιμα στο νοσοκομείο του Panzi, το οποίο και διευθύνει.
Στο παρελθόν, ο Denis Mukwege δεν έχει διστάσει να καταγγείλει την διεθνή κοινότητα για φόβο, ολιγωρία, έλλειψη θάρρους και χειρισμών για όσα συμβαίνουν στο Κονγκό τα τελευταία 17 χρόνια. Ο γιατρός έκλεισε τον λόγο του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ως εξής, “εγώ ταυτίζω κάθε γυναίκα που βιάζεται με τη σύζυγο μου, κάθε μητέρα που βιάζεται με την μητέρα μου και κάθε παιδί που βιάζεται με το παιδί μου”.