Λέμε και ξαναλέμε ότι δεν μας αρέσουν οι επέτειοι και τα μνημόσυνα, αλλά καμιά φορά υποκύπτουμε κι εμείς στον εκβιασμό του χρόνου, της συγκυρίας και των ημερομηνιών. 21 Φεβρουαρίου του 1965, πενήντα χρόνια πριν δηλαδή, δολοφονήθηκε ο Malcolm X. Κι εδώ, αντιμετωπίζουμε μια επιπλέον δυσκολία. Πώς να μιλήσουμε για μια προσωπικότητα που είναι αδύνατον να χωρέσει σε ένα και μόνο πλαίσιο; Πώς να προσεγγίσει κανείς τον Malcolm X αν δεν ξεκινήσει από δέκα διαφορετικές αφετηρίες; Πώς να κρίνει κανείς την επιθετικότητα, τις αντιφάσεις, τη μαχητικότητα και την προσήλωση του Malcolm X, αν δεν έχει προσπαθήσει να καταλάβει όπως έλεγε η Angela Davis τον μαύρο άνθρωπο της Αμερικής. Το μαύρο άνθρωπο που όπως εύστοχα το έθεσε ο Norman Mailer «η οπτική του για τη ζωή προήλθε όχι μόνο από την ταραγμένη του εμπειρία στην Αμερική αλλά και από τα θραύσματα της χαμένης αφρικάνικης πίστης του».

Ο Malcolm X ήταν παιδί αυτής της διπλής αποξένωσης, ξένος και σκλάβος για τον αμερικάνικο πολιτισμό και ξένος και ξεχασμένος ως προς τη μνήμη της Αφρικής. Ήταν λοιπόν ένας άνθρωπος με φοβερές αντιφάσεις, αγωνία και πάρα πολλές γωνίες. Ένας άνθρωπος που έζησε ως λούμπεν μικροπαραβατικός και νταβατζής, ως φανατικός και θρησκόληπτος, ως μαχητικός και επίμονος αγωνιστής για την ελευθερία. Ο Malcolm X ήταν ένας άνθρωπος που καιγόταν.

No, I’m not an American. I’m one of the 22 million black people who are the victims of Americanism. One of the 22 million black people who are the victims of democracy, nothing but disguised hypocrisy. So, I’m not standing here speaking to you as an American, or a patriot, or a flag-saluter, or a flag-waver – no; not I. I’m speaking as a victim of this American system. And I see America through the eyes of the victim. I don’t see any American dream; I see an American nightmare.

 

Ο Malcolm Little γεννήθηκε στη Νεμπράσκα το 1925. Η μητέρα του Malcolm, Louise ήταν ανοιχτόχρωμη, γεγονός που οφειλόταν στο ότι η δική της μητέρα είχε βιαστεί από κάποιο λευκό αφεντικό. Η ίδια μάλλον ζοριζόταν απ’ αυτό το χαρακτηριστικό της, οπότε όπως αναφέρει ο ίδιος ο Malcolm πήγε και παντρεύτηκε τον πιο μαύρο που βρήκε. Το ζήτημα αυτό, των βιασμών δηλαδή μαύρων γυναικών και το τραύμα του να είσαι μαύρος αλλά όχι αρκετά σκούρος, περιγράφεται ωραία κι από τον Boris Vian στο «θα φτύσω στους τάφους σας».  Ο πατέρας του Malclom, Earl Little ήταν ιεροκήρυκας, συμμετείχε στον αγώνα για τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα των μαύρων και πίστευε ότι οι μαύροι της Αμερικής έπρεπε να επιστρέψουν στην Αφρική. O Earl Little πέθανε όταν ο ίδιος ήταν έξι χρονών. Η αστυνομία είδε αυτοκτονία, αλλά υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι ο Earl Little σκοτώθηκε από άντρες της Κου Κλουξ Κλαν. Η μητέρα του Malcolm δεν άντεξε το θάνατο του συζύγου της και μέσα στον επόμενο χρόνο κατέληξε σε ένα ψυχιατρείο. Ο Malcolm μεγάλωσε σε ανάδοχη οικογένεια. Στα 15 του παράτησε το σχολείο, ενώ ήταν καλός μαθητής. Ο ίδιος περιγράφει στην αυτοβιογραφία του ότι αυτό συνέβη, όταν είπε στον (λευκό) δάσκαλό του ότι θέλει να γίνει δικηγόρος. Ο δάσκαλος του απάντησε ότι «αυτός δεν είναι ρεαλιστικός στόχος για ένα νέγρο».

Από το 1943 που πηγαίνει στο Χάρλεμ εμπλέκεται σε όλων των ειδών τις παραβατικές δραστηριότητες. Τζόγος, μικροκλοπές, ναρκωτικά, νταβατζιλίκια. Το 1945 επιστρέφει στη Βοστόνη, όπου ζούσε πριν τη Νέα Υόρκη, και μαζί με άλλους τέσσερις συνεργούς πραγματοποιούν κλοπές σε σπίτια πλούσιων λευκών οικογενειών. Το 1946 συλλαμβάνεται και στέλνεται στη φυλακή εκτίοντας ποινή 8 έως 10 ετών.

Η θρησκεία και το Έθνος του Ισλάμ

Στη φυλακή έρχεται σε επαφή με τη θρησκεία. Μαθαίνει για τους Μαύρους Μουσουλμάνους. Διδάσκουν ότι δεν πρέπει κανείς να τρώει χοιρινό, δεν πρέπει να καπνίζει και δεν πρέπει να πίνει αλκοόλ. Αλλά ταυτόχρονα μιλάνε για τον «λευκό διάβολο» και για μαύρη περηφάνια. Μιλάνε για τον επαναπατρισμό στην Αφρική των μαύρων που απήχθηκαν και εξορίστηκαν και από την γη τους. Ο Malcolm βρίσκει εδώ ένα τρόπο να δει τον εαυτό του. Σκέφτεται ότι όλοι οι λευκοί άνθρωποι που έχει γνωρίσει του έχουν φερθεί με μίσος, αλαζονεία, απληστία και αδικία. Σκέφτεται ότι σε όλη του τη ζωή είχε τη νοοτροπία του σκλάβου. Αρχίζει να διαβάζει πυρετωδώς και έτσι όταν αποφυλακίζεται αναδεικνύεται γρήγορα σε κορυφαίο στέλεχος του Έθνους του Ισλάμ. Πλέον ονομάζεται Malcolm X κι όχι Little. Το Little είναι το όνομα που έδωσαν στους προγόνους του, αυτοί που τους σκλάβωσαν. Το X συμβολίζει πια τον ανώνυμο ξεριζωμένο άνθρωπο.

“If we react to white racism with a violent reaction, to me that’s not black racism. If you come to put a rope around my neck and I hang you for it, to me that’s not racism. Yours is racism, but my reaction has nothing to do with racism.(..)  Be peaceful, be courteous, obey the law, respect everyone; but if someone puts a hand on you, send him to the cemetery”.

Το Έθνος του Ισλάμ ήταν μια οργάνωση με ηγέτη τον Elijah Muhammad. Το πρόταγμά του ήταν ένας συνδυασμός ιδεών όπως πειθαρχία, προκοπή, υπακοή και ταπεινότητα με την ιδέα της οικονομικής ανεξαρτησίας. Είχε επιχειρήσεις, έφτιαχνε τζαμιά και αγόρασε καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Επιζητούσε να εγκαθιδρύσει ένα ανεξάρτητο κατά κάποιο τρόπο κράτος των Μαύρων μουσουλμάνων είτε στις ΗΠΑ είτε στην Αφρική και έψαχνε τρόπους να φτιάξει μια ισχυρή μαύρη οικονομία. Ο ίδιος ο Malcolm X εξηγούσε τη διαφορά μεταξύ segregation και separation, λέγοντας ότι στην πρώτη περίπτωση (που ίσχυε στο Νότο μέχρι εκείνα τα χρόνια, μέχρι δηλαδή το 1954 ενώ ουσιαστικά τελείωσε το 1964) ο λευκός άνθρωπος διαχωρίζει τον εαυτό του από τον μαύρο, αλλά δεν τον αφήνει να πάει μακριά γιατί θέλει να ελέγχει πολιτικά (βοηθώντας να εκλεγούν συγκεκριμένοι αντιπρόσωποι) και οικονομικά (έχοντας την ιδιοκτησία των καταστημάτων) τις κοινότητές του. Ο Malcolm X μιλώντας για separation εννοούσε έναν πλήρη διαχωρισμό λευκών και μαύρων, κατά τον οποίο όμως οι μαύρες κοινότητες θα ελέγχουν οι ίδιες τους πολιτικούς τους και τις οικονομικές τους δραστηριότητες.

Αλλά ο Malcolm X δεν μπορούσε να μείνει στο Έθνος του Ισλάμ. Η οργάνωση δεν επιθυμούσε να ασχοληθεί ιδιαίτερα με τα πολιτικά ζητήματα, αλλά κυρίως να φροντίσει την διατήρηση του στάτους της. Μόλις απέκτησε κάποια δύναμη (οικονομική κυρίως), σταμάτησε να είναι επικίνδυνη. Με άλλα λόγια δηλαδή ήθελε έναν μαύρο καπιταλισμό. Ο Malcolm X όμως σε κάθε του λόγο εξαπέλυε ένα συνολικό κατηγορώ για το πολιτικό σύστημα και τις κοινωνικές πρακτικές. Αφορμή για την τελική ρήξη στάθηκε ένα σχόλιο του Malcolm X για τη δολοφονία του Κένεντι. Ο Malcolm X είπε ότι απλά ένα μέρος της βίας που ασκεί το σύστημα του επιστράφηκε. Η δήλωση αυτή θεωρήθηκε ότι τρόμαξε και απομάκρυνε το ευρύ κοινό. Στην αρχή επιβλήθηκε ως ποινή η σιωπή για τρεις μήνες, αλλά λίγο αργότερα ο Malcolm X αποχώρησε οριστικά από την οργάνωση.

Muslim Mosque, Inc. και Organization of Afro-American Unity

Ο Malcolm X μιλούσε πια για μαύρο εθνικισμό και οργανωνόταν στη βάση της πολιτικής και κοινωνικής μάχης, αφαιρώντας από τη θρησκεία τον πρώτο λόγο. Έλεγε ότι παραμένει φυσικά μουσουλμάνος αλλά δήλωνε διατεθειμένος να εμπλακεί και με όποιον άλλον θέλει προκειμένου να πολεμήσουν μαζί για τα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα των μαύρων κοινοτήτων. Στην ιδρυτική διακήρυξη του τζαμιού είπε ότι ξεχνάει από σήμερα ό,τι είχε πει για τους ηγέτες των άλλων μαύρων κινημάτων και ελπίζει να μπορέσουν να κάνουν κι αυτοί το ίδιο, για να μπορέσουν να συνεργαστούν. Μάλιστα το 1964, μετατρέπει το τζαμί που είχε αρχικά σχηματίσει μετά την αποχώρηση από το Έθνος του Ισλάμ στην οργάνωση OAAU. Η Οργάνωση Αφρο – Αμερικάνικης Ενότητας είχε ως βασική ιδεολογία το μαύρο εθνικισμό και ως κύριο στόχο το να αποκτήσουν οι μαύροι τον πολιτικό και οικονομικό έλεγχο των κοινοτήτων τους.

Ακολούθησαν τα ταξίδια σε Αφρική, τα οποία τον επηρέασαν πάρα πολύ. Δεν έβλεπε πια το πρόβλημα ως ένα ζήτημα μόνο φυλής και ρατσισμού στην Αμερική. Έλεγε: «ζούμε σε μια εποχή επαναστάσεων και η εξέγερση του Αμερικανού Νέγρου είναι μέρος αυτής της επανάστασης ενάντια στην καταπίεση και την αποικιοκρατία που χαρακτηρίζουν αυτή την εποχή (..) Δεν είναι μια μάχη του μαύρου ενάντια στο λευκό, αλλά η παγκόσμια επανάσταση του καταπιεσμένου ενάντια στον καταπιεστή, του εκμεταλλευόμενου απέναντι στον εκμεταλλευτή». Ήθελε να διεθνοποιήσει το θέμα των μαύρων στην Αμερική. Στις ομιλίες και τις συνεντεύξεις του έλεγε πως δεν πρέπει πια να μιλάμε για πολιτικά δικαιώματα (civil rights) αλλά για ανθρώπινα δικαιώματα. Δεν χρειάζεται να περιμένουμε, έλεγε, να μας τα δώσει ένας πρόεδρος της Αμερικής, να ψηφίσει κάποιο νόμο (εννοούσε τον Civil Rights Act). Όλοι οι άνθρωποι από τη στιγμή που γεννιούνται, τα έχουν ήδη κερδισμένα. Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν παραχωρούνται. Υποστήριζε ότι ήθελε να πάει στα Ηνωμένα Έθνη και να κατηγορήσει τις ΗΠΑ για ρατσιστικές πρακτικές («το πιο άθλιο ρατσιστικό κράτος της ιστορίας»). Ταυτόχρονα όμως, μετά το ταξίδι στην Αφρική και συγκεκριμένα την επίσκεψη στην Αλγερία, στις ομιλίες του μιλάει για το αντάρτικο που λαμβάνει χώρα εκεί. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος που ηττάται ο λευκός άντρας λέει. Από το Βιετνάμ μέχρι την Αλγερία.

Το προσκύνημα στη Μέκκα

Τον Απρίλιο του 1964 θα πάει στη Μέκκα και αυτό το προσκύνημα θα του προκαλέσει διάφορες σκέψεις και προβληματισμούς. Στα γράμματά του λέει ότι ήπιε από το ίδιο ποτήρι και έκατσε για ώρες με λευκούς μουσουλμάνους και «ανθρώπους με μπλε μάτια». Στη Μέκκα, βρήκε αδερφούς από όλο τον κόσμο. Εγκαταλείπει λοιπόν σιγά σιγά την ιδέα του διαχωρισμού του Μαύρου Έθνους ή την ιδέα της επιστροφής στην Αφρική και λέει ότι οι μαύροι πρέπει να μείνουν και να πολεμήσουν για τα δικαιώματά τους στις ΗΠΑ. Ακόμη δηλώνει ότι έκανε λάθος που για πολύ καιρό έβαζε όλους τους λευκούς στο ίδιο τσουβάλι. Δεν θέλω πια να καταδικάζω ανθρώπους χωρίς να είναι ένοχοι, λέει. «Με κάθε ειλικρίνεια, μπορώ να πω ότι δεν επιθυμώ τίποτα άλλο παρά ελευθερία, δικαιοσύνη και ισότητα: Ζωή, ελευθερία και την επιδίωξη της ευτυχίας για όλους τους ανθρώπους. Το πρώτο μου μέλημα έχει να κάνει με την κοινότητα των ανθρώπων στους οποίου ανήκω, τους Αφρο – Αμερικάνους, γιατί εμείς, περισσότερο από όλους τους ανθρώπους έχουμε στερηθεί αυτά τα αναπαλλοτρίωτα δικαιώματα».

Προσπαθεί να επανερμηνεύσει τον όρο «μαύρος εθνικισμός» (σκέφτεται ότι ίσως το περιεχόμενό του να είναι ο αυτοκαθορισμός των μαύρων κοινοτήτων), αλλά δηλώνει ότι φιλοσοφικά ακόμη δεν έχει καταλήξει σε μια νέα εξήγηση. Στις ομιλίες του τελευταίου χρόνου μάλιστα αρχίζει να κάνει πιο συστηματική κριτική στον καπιταλισμό. Έχει δει τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα και τις εξεγέρσεις στην Αφρική και αρχίζει να στοχάζεται πάνω στο σοσιαλισμό. Σε μια συνέντευξη, τον ρωτάνε, αν είναι πια σοσιαλιστής κι αυτός χαριτολογώντας απαντάει: «δεν ξέρω, μάλλον φαίνεται καλός πάντως για τον μαύρο άνθρωπο».

Η δολοφονία

Στις 21 Φεβρουαρίου του 1965, ο Malcolm X θα μιλούσε στο Audobon Ballroom στο Manhattan. Λίγο πριν ξεκινήσει η ομιλία, κάποιος φώναξε: «Νέγρο, βγάλε το χέρι σου απ’ την τσέπη μου». Οι σωματοφύλακες αλλά και όλος ο κόσμος κοίταξε προς τη μεριά του περιστατικού. Τότε ένας άντρας έβγαλε ένα όπλο και πυροβόλησε τον Malcolm X. Άλλοι δύο άντρες πυροβόλησαν στη συνέχεια. Ο Malcolm X είχε 21 πληγές από τις σφαίρες. Και οι τρεις άντρες συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν τον επόμενο χρόνο. Ο πρώτος άντρας που πυροβόλησε ήταν μέλος του Έθνους του Ισλάμ, με το οποίο πια οι σχέσεις του Malcolm X ήταν πολύ κακές. Πολλά λέγονται για τη δολοφονία και πρόσφατα μάλιστα το ζήτημα ανακινήθηκε και πάλι. Υπάρχουν κάποιοι που υποστηρίζουν ότι δεν ήταν ένα απλά οργανωμένο σχέδιο από κάποιους φανατικούς ή από το ίδιο το Έθνος του Ισλάμ. Υποστηρίζεται ότι το FBI που παρακολουθούσε έτσι κι αλλιώς τον Malcolm X, ήξερε για τη δολοφονία, αλλά την άφησε να συμβεί. Υπενθυμίζεται ότι ο Malcolm X είδε ήδη δεχτεί μια επίθεση όταν έγινε εμπρησμός στο σπίτι του και αυτός γλίτωσε τελευταία στιγμή με τη γυναίκα και τα παιδιά του (απ’ όπου και το κλασσικό στιγμιότυπο με το όπλο). Οι αντίπαλοί του τότε κυκλοφόρησαν φήμες ότι ο ίδιος έκαψε το σπίτι του για λόγους δημοσιότητας.

By any means necessary

Σε όλη τη διάρκεια της πορείας του, o Malcolm X επικρίθηκε έντονα για τη στάση του σε σχέση με τη βία. Ο ίδιος μέχρι το τέλος της ζωής του επέμενε ότι οι μαύρες κοινότητες πρέπει να διεκδικήσουν την ελευθερία και τα δικαιώματά τους με κάθε αναγκαίο μέσο. Όσο ήταν μέλος του Έθνους του Ισλάμ ειρωνευόταν και ασκούσε έντονη κριτική στους μη βίαιους ηγέτες των μαύρων κοινοτήτων. Αργότερα, χωρίς να αλλάξει άποψη, πίστευε ότι έπρεπε να συνεργαστούν όλοι, αλλά εξηγούσε ότι διαφωνεί με τη μη βία, γιατί τη θεωρούσε αναποτελεσματική ως τακτική. Μάλιστα, μία από τις αφορμές για την αποχώρησή του από το Έθνος του Ισλάμ, υπήρξε και ένα περιστατικό δολοφονίας δύο μαύρων ανδρών, μετά το οποίο ο Malcolm X θέλησε να μαζέψει τα μέλη της οργάνωσης για να αναλάβουν δράση, αλλά η οργάνωση τον σταμάτησε.

Στην περίφημη ομιλία του the ballot or the bullet ο Malcolm X εξέθεσε την άποψή του ότι ο πλούτος των ΗΠΑ έχει συσσωρευτεί με το αίμα των φτωχών μαύρων που εργάστηκαν και εργάζονται με τον πιο σκληρό τρόπο. Αυτό το αίμα λέει ο Malcolm X είναι η επένδυση και η συνεισφορά των μαύρων στην Αμερική. Δεν έδωσαν μόνο την εργατική τους δύναμη δωρεάν, αλλά και το ίδιο τους το αίμα. Άρα τα όποια πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, δεν μπορούν να περιμένουν ένα νομοθέτημα για να τους αποδοθούν. Είναι δικά τους από πάντα. Κι έτσι ξεκαθάριζε ότι ο ίδιος δεν ζητάει από τους μαύρους άντρες να είναι σώνει και καλά βίαιοι. Αλλά αν η κυβέρνηση αρνείται να κάνει αυτό που πρέπει να κάνει, να τους προστατεύσει δηλαδή, θα πρέπει οι μαύρες κοινότητες να μη μένουν με τα χέρια σταυρωμένα, αλλά να εξασκήσουν τα δικαιώματά τους.

 «Κάθε φορά που διαδηλώνετε ενάντια στο διαχωρισμό και ένας άντρας έχει το θράσος να αμολήσει το σκυλί της αστυνομίας πάνω σας, σκοτώστε αυτό το σκυλί, σκοτώστέ το(ν) (υπάρχει μια σκόπιμη; αμφισημία θαρρώ), σας το λέω, σκοτώστε αυτό το σκυλί. Τότε θα βάλετε ένα τέλος σ’ αυτό. Τώρα, αν κάποιοι λευκοί δεν θέλουν να βλέπουν τέτοιες ενέργειες, ας πάνε στο δήμαρχο και στην αστυνομία και να τους πουν να μαζέψουν τα σκυλιά τους. Αυτό πρέπει να κάνετε. Αν δεν κρατήσετε μια τέτοια στάση, τα μικρά σας παιδιά θα μεγαλώσουν και θα σας κοιτάξουν και θα σκέφτονται: ντροπή»

Τρεις μέρες πριν τη δολοφονία του, ο Malcolm X έδωσε μια δίωρη συνέντευξη η οποία δημοσιεύτηκε μία μέρα μετά το θάνατό του. Εκεί είπε: «Νιώθω σαν ένας άντρας που κοιμόταν ή σαν κάποιος που ήταν κάτω από την επιρροή κάποιου άλλου. Νομίζω πως ό,τι σκέφτομαι και ό,τι λέω τώρα είναι εντελώς δικό μου. (..) Σκέφτομαι πια με το δικό μου μυαλό». Μοιάζει αυτή η τελευταία κουβέντα να συνοψίζει όλη του την πορεία. Ο Malcolm X άλλαξε απόψεις, στάση και οπτική. Προσπάθησε με μανία να βρει και να κατανοήσει τον αληθινό εαυτό του. Από τις μέρες του Χάρλεμ, που βυθίζεται στις καταχρήσεις και την παραβατικότητα, αδιαφορώντας για τα κοινωνικά ζητήματα, στον καιρό της πειθαρχίας στο Έθνος του Ισλάμ και το κήρυγμα για τον λευκό διάβολο και από εκεί σιγά σιγά στις σκέψεις για την απελευθέρωση του μαύρου ανθρώπου, στις ιδέες της ελευθερίας, της ισότητας και του αγώνα κατά της καταπίεσης. Πάντα βέβαια με αυτή την ατελείωτη μαχητικότητα. Με κάθε αναγκαίο μέσο, έλεγε. Ήταν λογικό να περάσει από χίλια κύματα. Φτωχός, κυνηγημένος και με την κουλτούρα του σκλάβου, βαθιά ριζωμένη στις κοινότητες που γνώρισε, ήταν επόμενο να βρει αρχικά καταφύγιο σε κάτι κλειστό και ακραία δογματικό όπως το Έθνος του Ισλάμ. Έπρεπε για αρχή να βρει τον αυτοσεβασμό του, τη δύναμη και την περηφάνια. Σιγά σιγά, διαβάζοντας, ταξιδεύοντας και μιλώντας με ανθρώπους απ’ όλο τον κόσμο, είδε τις λεπτές αποχρώσεις, είδε τον αγώνα που ήταν κοινός σε όλο τον πλανήτη, είδε με όλο και μεγαλύτερη διαύγεια το πρόσωπο του καταπιεστή και του καταπιεζόμενου.

Και γνωρίζοντας πως κάθε μέρα που πέρναγε η θέση του ήταν ακόμη πιο δύσκολη, οι αντίπαλοί του όλο και περισσότεροι, δεν έκανε πίσω ούτε για ένα λεπτό. Ήταν σκληρός, αποφασισμένος, φοβερά αντιφατικός, απόλυτος και συνεπής. Οι πράξεις του ποτέ δεν ήταν μικρότερες από τις ιδέες του. Δεν είναι ένα εύκολο παράδειγμα, ούτε κάποιος που μπορείς να προσεγγίσεις χωρίς επιφυλάξεις και δεύτερες σκέψεις. Άνθρωπος του καιρού του και γεμάτος ελαττώματα, δεν σταμάτησε ποτέ την αγωνιώδη αναζήτηση ενός δρόμου για την απελευθέρωση αφενός του μυαλού και των ιδεών του, αφετέρου των μαύρων καταπιεζόμενων αδερφών του.

***

• η (πολύ καλή) ταινία του Spike Lee βασισμένη στην αυτοβιογραφία του Malcolm X
• Malcolm X Speaks Selected Speeches and Statements

***

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απονέμει το βραβείο Ζαχάρωφ σε πανηγυρική συνεδρίαση στο Στρασβούργο προς τα τέλη κάθε έτους. Πρόκειται για ένα βραβείο που σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, αποτελεί την υπέρτατη αναγνώριση για δράσεις προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και από το 1988 μέχρι σήμερα, έχει αποδοθεί σε δημοσιογράφους, ακτιβιστές, κινηματογραφιστές, αντιρρησίες συνείδησης, δικηγόρους. Η καθιέρωση του βραβείου αυτού φαντάζει ως η τέλεια στρατηγική επικοινωνίας για την αναστήλωση του ρημαγμένου «πολιτικού» προφίλ της Ευρώπης και όσο ειρωνική ή δήθεν και αν φαίνεται ως ενέργεια, έχει μια μόνο θετική διάσταση και αυτή είναι η παρουσίαση κάποιων προσωπικοτήτων που υπό κανονικές συνθήκες, θα αγνοούσες την ύπαρξη τους. Από εκεί και μετά, είναι στη διακριτική ευχέρεια του καθένα να ψάξει, να υποψιαστεί, να αμφισβητήσει, να τεκμηριώσει την δράση και τον λόγο τόσο των βραβευθέντων όσο και την σκοπιμότητα της επιλογής τους από πλευράς Ευρωπαϊκής Ένωσης.