Παρ’ότι το Ανώτατο Εκλογοδικείο της Τουρκίας ανακοίνωσε ότι τα τελικά αποτελέσματα θα δοθούν επίσημα μεταξύ 19 και 22 Ιουνίου, ωστόσο  κανείς δε μπορεί να την αμφισβητήσει την αξία του αποτελέσματος των εκλογών της 7^ης Ιουνίου στην Τουρκία. Για πρώτη φορά το Κουρδικό Δημοκρατικό Λαϊκό Κόμμα (HDP) κατάφερε αυτόνομο να εκλέξει τουλάχιστον 80 βουλευτές στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση (TBMM), αποφεύγοντας τις μηχανορραφίες και τα «τερτίπια» των συνεργασιών και των ανεξάρτητων βουλευτών των περασμένων εκλογικών αναμετρήσεων που του επέτρεπαν μεν να εκλέγει βουλευτές αλλά να μην έχει αυτόνομη κοινοβουλευτική ομάδα, με ό,τι αυτό σημαίνει τόσο στις ισορροπίες εντός του Κοινοβουλίου όσο και στην ανάδειξη του έργου και των διεκδικήσεων του κουρδικού κόμματος.

Παρά το γεγονός ότι το 13,12% των 47,51 εκατομμυρίων Τούρκων ψήφισε το ΗDP, αυτό δεν ήταν το μόνο θετικό γεγονός των τούρκικων εκλογών. Το πιο σημαντικό ήταν βέβαια ότι το 60% των ψηφοφόρων δεν ψήφισαν το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚP) του Ερντογάν. Το ΑΚP κατάφερε να πάρει μόλις το 40,87% των ψήφων του τούρκικου λαού, παρά τις προσπάθειες να προσεταιριστεί τόσο Κούρδους ψηφοφόρους όσο και Αλεβίτες. Ωστόσο, θα ήταν κανείς πολύ αφελής να θεωρήσει ότι το ποσοστό αυτό του HDP και η ταυτόχρονη αύξηση της δημοτικότητας του Selahattin Demirtas, του επικεφαλής του κουρδικού κόμματος, ήταν αποτέλεσμα μόνο ή σε μεγάλο βαθμό των κοινωνικών κινημάτων και της στάσης της κίνησης του πάρκου Γκεζί. Αν και είναι μεγαλύτερη η αξία της ενασχόλησής μας με την κουρδική πολιτική στην Τουρκία, ωστόσο αξίζει να αναφερθεί το τι προηγήθηκε των τούρκικων εκλογών.

 

Τα θεμέλια του κόμματος του Ερντογάν είχαν ήδη αρχίσει να τρίζουν τόσο λόγω εσωκομματικών αιτίων όσο και εξωγενών, με κύριο αυτό της παράλληλης δομής, της Κοινότητας Γκιουλέν, που παραπαίει ανάμεσα στο Ισλάμ και στο κοσμικό κράτος. Η κοινότητα Γκιουλέν πάντως σίγουρα είναι ενάντια στην ισλαμικού τύπου κυβέρνηση του ΑΚP που μάλλον κλίνει προς τα κράτη της μέσης Ανατολής παρά προς τη Δύση. Μάλιστα τόσο ενοχλήθηκε η πρώην κυβέρνηση Ερντογάν από την εμπλοκή του Γκιουλέν στα πολιτικά πράγματα της Τουρκίας ώστε απομάκρυνε όλους τους θιασώτες του Φετουλλάχ Γκιουλέν από θέσεις ευθύνης στο Δημόσιο, θεωρώντας το θέμα ζήτημα ζωής και θανάτου, σύμφωνα με τον Ισλέρ, τότε αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης Ερντογάν.

Από την άλλη, μία σειρά από σκάνδαλα που εμπλέκουν και μέλη των οικογενειών της κυβέρνησης άρχισαν να αποκαλύπτουν στην κοινή γνώμη το σαθρό χαρακτήρα της διακυβέρνησης Ερντογάν, ο οποίος μετά από 13 χρόνια στο τιμόνι της Τουρκίας, είτε ως Πρωθυπουργός είτε ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, μοιάζει να αφήνεται στη μοίρα του και να μη μπορεί πια να κρύψει τα προβλήματα κάτω απ’το χαλί. Μέσα σ’όλα τα άλλα, από τα πιο σημαντικά σκάνδαλα που οπωσδήποτε συνετέλεσε στη μείωση της παντοδυναμίας του Ερντογάν, ήταν αυτό των παρανομιών του Ιδρύματος Διακονίας της Νεολαίας και της Εκπαίδευσης, του οποίου μέλη του Δ.Σ. είναι ο υιός και οι θυγατέρες του Ερντογάν, η σύλληψη των παιδιών τριών Υπουργών της κυβέρνησης Ερντογάν  (εσωτερικών, οικονομίας και πολεοδομίας) με κατηγορίες για «ρεμούλες σε δημόσιους διαγωνισμούς, δωροδοκίες, λαδώματα, κατάχρηση εξουσίας και ξέπλυμα βρώμικου χρήματος» στις 17 Δεκμεβρίου 2013, οι τηλφωνικές υποκλοπές σύμφωνα με τις οποίες φαίνεται ότι ο Ερντογάν παρεμβαίνει στον τύπο με απολύσεις και απειλές όπως αυτήν στην Ταράφ το Μάρτιο του 2014, η φίμωση των ΜΜΕ στην Τουρκία (κατάταξη σύμφωνα με το Freedom house στις «μερικώς ελεύθερες χώρες») και άλλα πολλά. Επιπλέον, η παντοδυναμία του Ερντογάν, που ήθελε μάλιστα να την επιβάλει με την αλλαγή του Συντάγματος, η οποία μάλλον ακυρώνεται μετά τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα, αποτέλεσε μεγάλη αιτία κόντρας μεταξύ της Κυβέρνησης και του ίδιου ως Προέδρου της Δημοκρατίας, στην οποία μάλιστα περιέχεται και η όλη συζήτηση για την επίλυση του Κουρδικού. Αποκορύφωμα αυτής της διαμάχης ήταν ο καβγάς Αρίντς-Γκιοκτσέκ, ο οποίος στήθηκε πάνω στη συζήτηση της πορείας του κουρδικού και απέδειξε το δίχως άλλο ότι το κυβερνών κόμμα δεν έχει πάρει στα σοβαρά ούτε τη σημασία επίλυσης του κουρδικού με τον πιο αναίμακτο τρόπο, ούτε τη συμμόρφωση που πρέπει να ακολουθήσει η Τουρκία αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα και το σεβασμό των μειονοτήτων.

 

Τα γεγονότα αυτά καθώς κι άλλες εκφάνσεις του παρακμιακού πολιτικού βίου της γείτονος χώρας (βλ. υπόθεση Βαριοπούλα) συνετέλεσαν καθοριστικά σε αυτό που είχαν προβλέψει πολλοί πολιτικοί αναλυτές αλλά και Πανεπιστημιακοί όπως ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Σαμπαντζί, Φουάτ Κέιμαν, στην εφημερίδα Ραντικάλ στις 25/3/2015. Άλλωστε θα ήταν ανακριβές και αφελές να ισχυριστούμε ότι η πτώση του Ερντογάν, ο οποίος υπολόγιζε σε 400 έδρες από τις 550 της Εθνοσυνέλευσης, οφείλεται μόνον στον κουρδικό λαό, στους αριστερούς και στο Γκεζί παρκ που φαίνεται να αποτελούν υγιή κομμάτια του τουρκικού λαού, που αμφισβητούν τις αυτοκρατορικές λογικές και ζητούν περισσότερη δημοκρατία. Εξάλλου, εάν υπολογίσει κάποιος το ποσοστό του κουρδικού πληθυσμού της Τουρκίας που υπολογίζεται περίπου σε 15% του τούρκικου πληθυσμού, τότε αυτό θα σήμαινε ένα μεγάλο ποσοστό για το κουρδικό κόμμα, γεγονός που δεν είχε ουδέποτε επιτευχθεί και δεδομένου του ποσοστού αυτού, μάλλον θα έπρεπε να έχει επιτευχθεί ένα καλύτερο αποτέλεσμα.

 

Τι όμως έχει συμβεί με το HDP, την κυβέρνηση του βουνού και τον ξεχασμένο στο νησί Ιμραλί Οτζαλάν που έφεραν ένα κόμμα δημοκρατικό και φιλελεύθερο να εκτινάξει τις ελπίδες των προοδευτικών Τούρκων πέρα από τα συνηθισμένα και να δώσουν ένα ηχηρό χαστούκι στον πλεονέκτη Ερντογάν που μέχρι χθες ονειρευόταν να στεγάσει τα αυτοκρατορικά του όνειρα πέραν του φαντασμαγορικού τσαουσεσκικού τύπου Ακσαράι και στην τουρκική Εθνοσυνέλευση;

Μείζον ζήτημα λοιπόν, που απασχόλησε τόσο τον Ερντογάν όσο και το κουρδικό κόμμα, είναι με ποιον πραγματικά πρέπει ή τελικά συνδιαλλέγεται ο Ερντογάν για την πορεία του κουρδικού ζητήματος. Αν και Οτζαλάν και HDP δεν ταυτίζονται, ωστόσο δεν πρέπει να παραβλέπει κανείς το γεγονός ότι ο Οτζαλάν, ως κατάσκοπος και μπλεγμένος «τρομοκράτης» κατά την τουρκική κυβέρνηση, φέρει μία πολιτική και ηθική απαξία καθώς βρίσκεται φυλακισμένος στο νησί Ίμραλί, σε φυλακές υψίστης ασφαλείας. Ο ίδιος ο Ερντογάν, φρόντισε να δώσει την απάντηση ήδη στις 28 Δεκεμβρίου 2012, στο κανάλι 1 της τουρκικής κρατικής ΤRT, μιλώντας για συνομιλίες που έχουν ξεκινήσει με το νησί. Αποφεύγοντας ο τότε Τούρκος Πρωθυπουργός να αναφέρει το όνομα του Οτζαλάν, έδωσε ωστόσο δύο σαφή μηνύματα: ότι δε θα ασχοληθεί με το HDP, το οποίο απειλούσε να του κλέψει έδρες στην Εθνοσυνέλευση και ότι αρχίζει τον προεκλογικό αγώνα για το κόμμα του, στοχεύοντας φυσικά στην προσέλκυση κουρδικών ψήφων, οι οποίες είναι πολλές και πρέπει να κατευθυνθούν προς το κόμμα του προκειμένου να συνεχίσει τη μονοκομματική του διακυβέρνηση και την εθνολαϊκίστικη πολιτική του.

Ωστόσο, ως επίσημη εκδοχή των συνομιλιών με το «νησί» το ΑΚP έδωσε την ανάγκη επίλυσης του προβλήματος της τρομοκρατίας με τον αφοπλισμό κυρίως του  PKK, του οποίου πολλά μέλη (τουλάχιστον 8.000 εκείνη την εποχή) βρίσκονταν στη φυλακή. Είναι λοιπόν φανερή μία τουλάχιστον σε επίπεδο ευχών προσπάθεια συνέχισης της πολιτικής του Οζάλ, ο οποίος ήδη από το 1990 προσπάθησε να ξεκινήσει μία ειλικρινή προσπάθεια επίλυσης του κουρδικού, απλά η οπτική πλέον του Ερντογάν φάνηκε πως είναι φυτεμένη πάνω σε εθνικιστικές πολιτικές αποκλεισμού των Κούρδων που παρουσιάζονται ως εχθροί της εθνικής και εδαφικής ενότητας της μητέρας πατρίδας. Φυσικά, όλη αυτή η νέα προσπάθεια του Ερντογάν, κατηγορήθηκε και από την αντιπολίτευση του CHP καθώς «μύριζε» ψήφους τόσο για τις προεδρικές εκλογές του 2014 όσο και για τις εθνικές του 2015. Πάντως ενδεικτική των σκοπιμοτήτων του νέου Αυτοκράτορα Ερντογάν σχετικά με το κουρδικό και την επίλυσή του ήταν η στροφή αυτή στην προσέγγιση του κουρδικού πληθυσμού μέσω του Οτζαλάν, τον οποίο μέχρι πρότινος (2011) φωτογράφιζε με δηλώσεις για την επαναφορά της θανατικής ποινής.

 

Γιατί όμως ο Τούρκος πρώην Πρωθυπουργός και νυν Πρόεδρος της Δημοκρατίας επικεντρώθηκε για τρία ολόκληρα χρόνια στη δήθεν εξεύρεση λύσης στο κουρδικό, τη στιγμή που άνοιγε άλλες πληγές και συντηρούσε παλιές αμαρτίες όπως αυτές του κατεχομένου τμήματος της Κύπρου, τις σχέσεις με το Ισραήλ και τη Συρία και το νεοεμφανιζόμενο  ISIS; Η απάντηση μοιάζει προφανής. Οποιαδήποτε ταύτιση του Οτζαλάν και του PKK με το HDP και η σχετικά μετριοπαθής στάση που φάνηκε να τηρεί ο Ερντογάν απέναντι στο Ιμραλί και το Καντίλ θα απέβαινε προς ωφέλεια του κουρδικού κόμματος που πάντα έμοιαζε να απειλεί τη μονοκομματική διακυβέρνηση στην τούρκικη εθνοσυνέλευση, εάν κατάφερνε κάποτε να κατέβει αυτόνομο και να περάσει το όριο του 10%. Ωστόσο είναι αλήθεια ότι ο Οτζαλάν ασκεί τεράστια επιρροή στην κυβέρνηση του βουνού χωρίς να σημαίνει ότι οι Κούρδοι αντάρτες ένεθεν κακείθεν των συνόρων εύκολα μπορούν να πεισθούν να παρατήσουν τα όπλα χωρίς σημαντικές οπισθοχωρήσεις από την τουρκική κυβέρνηση.

Βέβαια, όπως αναφέρει και ο Αμπάς Βαλίμ, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μπογιάτζισι και Κούρδος του Ιράν, «ο αφοπλισμός του κινήματος είναι πρωτίστως θέμα πολιτικό και πρακτικό παρά στρατιωτικό».  Για το λόγο αυτό είναι πολύ σημαντικό να συμμετάσχουν στις συνομιλίες όχι μόνο ο Οτζαλάν αλλά και η κυβέρνηση του «βουνού» που μπορεί να διαφοροποιηθεί από τον Οτζαλάν, αν νοιώσει ότι οι κόποι του και οι διεκδικήσεις του δεν ικανοποιούνται πλήρως από την προσφορά του Ερντογάν προς τον Οτζαλάν.

Τι όμως σημαίνει κουρδικό κίνημα, κυβέρνηση του «βουνού» και PKK και με ποιους όρους θα ήταν ικανοποιημένος ο κουρδικός λαός ώστε να παρατήσει τα όπλα και συμβιβασθεί με το «μεγάλο ηγέτη» Ερντογάν; Την απάντηση την έδωσε το ίδιο το κόμμα του HDP στον Οδικό Χάρτη των 10 σημείων που συνέταξε ο Οτζαλάν και  παρουσίασε το HDP στις 28/2/2015 στο μέγαρο του Ντολμά Μπαχτσέ και μάλιστα στο γραφείο εργασίας του Τούρκου Πρωθυπουργού. Αίσθηση προκάλεσε, πέραν του τόπου παρουσίασης των 10 σημείων που ήδη είχαν συζητηθεί μεταξύ του Οτζαλάν και της αντιπροσωπείας της τούρκικης κυβέρνησης και της κυβέρνησης του «βουνού» όλη αυτή την τριετία, η παρουσίαση τους τόσο από την τριμερή αντιπροσωπεία του HDP όσο και από εκπροσώπους της κυβέρνησης του AKP, δηλωτικό της προόδου της κυβέρνησης, έστω και ελέω πολιτικών σκοπιμοτήτων, σε σχέση με το κουρδικό ζήτημα.

Ο οδικός αυτός χάρτης, ο οποίος συντάχθηκε από τον Οτζαλάν και εγκρίθηκε από την Κυβέρνηση του «βουνού», περιείχε ούτε λίγο ούτε πολύ όλες τις βασικές διεκδικήσεις του κουρδικού λαού όλα αυτά τα χρόνια που διεκδικεί την πολιτική του αυτονομία από το μονολιθικό τούρκικο κράτος. Τα σημεία αυτά συνοψίζονται, στην άσκηση από την τουρκική κυβέρνηση πραγματικά δημοκρατικής πολιτικής, τον προσδιορισμό της εθνικής και τοπικής διάστασης της δημοκρατικής λύσης, τις θεσμικές εγγυήσεις των ελεύθερων πολιτών, την εμπλοκή του κράτους και της κοινωνίας στην άσκηση της δημοκρατικής πολιτικής, τις οικονομικές επιπτώσεις της δημοκρατικής λύσης, το ζήτημα της ασφάλειας με σεβασμό στις δημοκρατικές αξίες και ελευθερίες, τη δημοκρατική και νομικά αξιόπιστη αντιμετώπιση ζητημάτων σχετικά με τις γυναίκες, τον πολιτισμό και την οικολογία, την πλουραλιστική δημοκρατική αντίληψη της έννοιας της ταυτότητας, τον ορισμό του δημοκρατικού κράτους, της κοινής πατρίδας και του έθνους βάσει δημοκρατικών κριτηρίων και τέλος την υιοθέτηση ενός νέου Συντάγματος που θα εμπεριέχει όλα τα παραπάνω, υπό το πρίσμα μίας σύγχρονης, πραγματικά δημοκρατικής διακυβέρνησης.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η λίστα αυτή παρουσιάστηκε σε μία στιγμή καμπής της συζήτησης επίλυσης του κουρδικού με τον Ερντογάν να μιλάει λίγους μήνες πριν για το Κομπάνι (σημαντικός τόπος για τους Κούρδους) το οποίο σύμφωνα με αυτόν πρόκειται (ή καλύτερα εύχεται) να πέσει στα χέρια του «ΙΚΙΛ (ISIS)» ενώ παράλληλα 49 άτομα σκοτώνονταν στις κουρδικές περιοχές της νοτιοανατολικής Τουρκίας τον Οκτώβρη του 2014. Τέλος, αναφορικά με τα αιτήματα του Οδικού Χάρτη, τα οποία μοιάζουν εκ πρώτης όψεως αφηρημένα, αποτελούν σίγουρα θέσεις αντίθετες στην ασκηθείσα μέχρι τώρα πολιτική του Ερντογάν στο κουρδικό ζήτημα, όπως κορυφώθηκε με την ψήφιση μέρους του Νομοσχεδίου για την Εθνική Ασφάλεια. Αντίθετος μάλιστα στο νομοσχέδιο αυτό εμφανίστηκε ο τωρινός θριαμβευτής των προεδρικών εκλογών, συμπρόεδρος του HDP Σελαχατίν Ντεμίρτας, ο οποίος επανέλαβε ότι οι προωθούμενες ρυθμίσεις για την Εσωτερική Ασφάλεια απέχουν παρασάγγας από οποιαδήποτε προσπάθεια προώθησης της δημοκρατίας.

Τι όμως σημαίνει αυτή η λίστα των 10 σημείων για το κουρδικό κίνημα και κατά πόσο έχει αξία για ολόκληρη την τουρκική κοινωνία μάλλον φανερώθηκε με το αποτέλεσμα των εκλογών της 7^ης Ιουνίου. Τα αιτήματα της λίστας Οτζαλάν φανερώνουν χωρίς κανένα πρόσχημα το δημοκρατικό και φιλελεύθερο χαρακτήρα του κουρδικού κινήματος και του HDP, όμοιο με εκείνο των ανθρώπων που συγκεντρώνονταν επί ημέρες στο πάρκο Γκεζί και οι οποίοι δε θα μπορούσαν να βρουν καταφύγιο κάπου αλλού παρά στο κουρδικό κόμμα, μιας και η αριστερά μοιάζει διαμελισμένη και προβληματική. Δεν είναι τυχαίο ότι το κίνημα θεωρεί το κουρδικό ζήτημα και το ζήτημα της δημοκρατίας στην Τουρκία ταυτόσημα, σε σημείο που και τα δύο να μιλούν για εκδημοκρατισμό της χώρας, αποδοχή όλων των εθνοτικών και θρησκευτικών ταυτοτήτων και καθορισμό της έννοιας του πολίτη. Μάλιστα, ο προοδευτικός χαρακτήρας του κουρδικού κινήματος εκφράζεται πρωτίστως με την απαίτηση για ένα νέο Σύνταγμα που θα φέρει την «εκ νέου ίδρυση» της τουρκικής Δημοκρατίας, βασισμένη στις αρχές της ειρήνης και της κοινωνικής συμφιλίωσης, περιλαμβάνοντας φυσικά την επίλυση με δημοκρατικό τρόπο του κουρδικού ζητήματος.

Κάτω από αυτές τις εξελίξεις και τη συνέχιση των επισκέψεων της αντιπροσωπείας της Κυβέρνησης και του κουρδικού κόμματος HDP στο νησί Ίμραλι, αναγκάστηκε ο Ερντογάν να κινηθεί κατάλληλα ώστε να επιτύχει τον έναν και μοναδικό σκοπό του: την άνετη επικράτηση του κόμματος του αλλά και του ίδιου ως υποψηφίου Προέδρου της Δημοκρατίας στις προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές του 2014 και 2015 αντίστοιχα. Ενδεικτική κίνηση του σχεδίου προσέγγισης των κουρδικών ψήφων, πέραν της προσέγγισης του «δολοφόνου νηπίων», όπως συνήθιζαν τα τούρκικα ΜΜ Ενημέρωσης να αποκαλούν τον Άπο, ήταν να καταρτίσει η Κυβέρνηση το 2013 Επιτροπή Σοφών η οποία εργάστηκε επί 2 μήνες σε όλη την περιφέρεια προκειμένου να εντοπίσει όλες τις αντιδράσεις της τούρκικης κοινωνίας στο ζήτημα της επίλυσης του κουρδικού. Επίσης, παρέτεινε το ΑΚP την ημερομηνία λύσης του κοινοβουλίου το καλοκαίρι του 2014 από την 1^η Ιουλίου στις 25 Ιουλίου, προκειμένου να ψηφιστεί νομοσχέδιο για το πακέτο λύσης του κουρδικού. Βέβαια, οι αντιδράσεις του HDP δεν άργησαν να φανούν θεωρώντας ότι οι κινήσεις αυτές αποσκοπούσαν το δίχως άλλο στην άγρα κουρδικής ψήφου από τον Ερντογάν, που διεκδικούσε μία πανηγυρική εκλογή στο ύψιστο αξίωμα της τουρκικής Δημοκρατίας.

Τόσο λοιπόν με αυτές τις έμμεσες ενέδρες όσο και με ευθείες επιθέσεις σε βάρος του κουρδικού HDP, όπως στις 15.3.2015 όπου ανέφερε επί λέξει «…Έχουμε αντίκρυ μας μία αρρωστημένη νοοτροπία που στηρίζει όλες τις ελπίδες της στα επεισόδια των βανδάλων στους δρόμους…», ο Ερντογάν δεν κατάφερε παρά να συσπειρώσει έναν κόσμο προοδευτικό και όχι αναγκαστικά αριστερό στο κουρδικό κόμμα, απέναντι στη ματαιοδοξία του για μία οθωμανικού τύπου υπερπροεδρία που ονειρευόταν για τον εαυτό του. Το ΗDP και το εθνικιστικό κόμμα των γκρίζων λύκων MHP αναγορεύτηκαν σε κύριους αντιπάλους του ΑΚP, παραγκωνίζοντας το σοσιαλιστικό κόμμα του CHP, το οποίο έτσι κι αλλιώς αποδεικνύεται ένα χλιαρό κόμμα και απέναντι στο κουρδικό ζήτημα.

 

Η μεγάλη για τις περιστάσεις επιτυχία του κουρδικού κόμματος, βασίστηκε επιπλέον και  στην ούτως ή άλλως ξεκάθαρη πλέον διάθεση του PKK και της πολιτικής έκφρασης του από τον Οτζαλάν και του HDP να τελειώσει τον πόλεμο και να μεταφέρει το ζήτημα σε πολιτικό επίπεδο. Χαρακτηριστικές είναι οι δηλώσεις του Διοικητή του PKK Καντίλ Μουράτ Καραγιλάν στην φιλοκουρδική εφημερίδα «Γενί Γκιουντέμ» την 23/6/2015 όπου αναφέρεται στη λύση του κουρδικού με θέσπιση του δικαιώματος της αυτοδιοίκησης, στο τέλος του πολέμου ήδη από τις 25 Απριλίου 2013 και στη στήριξη των ελπίδων σε δράση του AKP, το οποίο οφείλει όπως λέει «… να καθαρίσει το δρόμο…», ώστε να υπάρξει και η τελική συμφωνία μεταξύ των πλευρών. Δε θα πρέπει να αγνοηθεί  η αναφορά του Καραγιλάν στις Ηνωμένες Πολιτείες τις οποίες θεωρεί αντίθετες σε μία επίλυση του κουρδικού που φτάνουν μέχρι να βάζουν και εμπόδια στην πορεία λύσης.

Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι η ανάδειξη του HDP σε τέταρτο κόμμα ήταν αποτέλεσμα πολλών παραγόντων και θα ταν λάθος να θεωρήσουμε μόνο το Γκεζί Παρκ την αιτία της μεγάλης επιτυχίας του κουρδικού κόμματος.  Μάλλον η πιο σημαντική αιτία είναι η αθρόα μετακίνηση των Κούρδων ψηφοφόρων  οι οποίοι έδωσαν την αύξηση του 3% στο HDP εγκαταλείποντας το AKP και τον κυρίαρχο Ερντογάν.  Η δεύτερη πηγή (περίπου 3% ακόμα) εμπίπτει στις λεγόμενες «δανεικές ψήφους» που κάθε φορά έλκονται από το κόμμα που διεκδικεί με τον πληρέστερο τρόπο τις δυτικές αξίες και αυτή τη φορά το HDP φάνηκε πιο ώριμο από το CHP. Σε όλο αυτό πρέπει να προστεθεί κι ένα μικρό ποσοστό κάτω του 1% που προέρχεται από ψηφοφόρους Αλεβίτες, το σύνηθες κοινό του CHP.  Το σημαντικό βέβαια και η μεγάλη πρόκληση του HDP είναι η διατήρηση του ποσοστού του, γεγονός που μπορεί να το αναδείξει ακόμα και στη μείζονα αντιπολίτευση στις επόμενες εκλογές, είτε αυτές γίνουν τώρα λόγω μη σχηματισμού κυβέρνησης είτε σε λίγα χρόνια, μιας και πολλοί ισχυρίζονται ότι μία κυβέρνηση του AKP με το κόμμα των γκρίζων λύκων δε μπορεί να συνεργαστεί παρά μόνο σε καθημερινά ζητήματα και όχι στα μεγαλεπήβολα πολιτικά σχέδια του Ερντογάν.

 

 

Ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία τέλειωσε το ’99, ύστερα από τους βομβαρδισμούς του Κοσόβου από το ΝΑΤΟ, κι από τότε, τα πάντα είναι ήρεμα στη περιοχή και οι κάτοικοι απολαμβάνουν ειρήνη και ευημερία. Αν ήθελα να είμαι 100% ειλικρινής, θα έλεγα ότι ούτε μία λέξη της παραπάνω πρότασης δεν ισχύει. Αν ήθελα να υπερβάλω λίγο θα έλεγα πως μόνο η χρονολογία λήξης του πολέμου ισχύει.

Πριν από λίγες εβδομάδες, στην πρωτεύουσα του Κοσόβου, στην Πρίστινα, ξεκίνησαν διαδηλώσεις που εξελίχθηκαν σε μάχες με την αστυνομία με αίτημα την απομάκρυνση ενός Σέρβου Υπουργού από την Κυβέρνηση του Κοσόβου και την εθνικοποίηση του μεγαλύτερου ορυχείου της χώρας (http://revolution-news.com/violent-protests-in-kosovo-protesters-call-for-government-resignation/). Τα ρεπορτάζ λένε πως είναι οι χειρότερες ταραχές στη χώρα μετά το 2008, όταν το Κόσοβο διακήρυξε την ανεξαρτησία του και οι σέρβικος πληθυσμός της περιοχής εξεγέρθηκε. Στις αρχές του χρόνου, μια ομάδα φοιτητών βρέθηκε εκεί για μία εβδομάδα, προσπαθώντας να συλλάβει λίγη από την πολυπλοκότητα αυτού του sui generis κράτους.

Ξεκινώντας από το τέλος: το Κόσοβο είναι μια θλιβερή περίπτωση γεωπολιτικών παιχνιδιών, φυλετικού-θρησκευτικού μίσους και ιστορικών γεγονότων χαμένων στην εθνικιστική μετάφραση.

 

Ο ‘αριστερός εθνικισμός’ του Albin Kurti

Το πρώτο κιόλας βράδυ, συναντήσαμε τον Albin Kurti, αρχηγό του σχετικά νέου και ανερχόμενου κόμματος του Κοσόβου, Vetëvendosje (http://www.vetevendosje.org/en/), που σημαίνει «αυτοδιάθεση». Σε πολύ καλά αγγλικά και με αρκετές αναφορές σε σύγχρονους και παλαιότερους κλασικούς στοχαστές της πολιτικής θεωρίας και της Αριστεράς, περιέγραψε την σημερινή κατάσταση του Κοσόβου με μελανά χρώματα. Μίλησε πολύ για την Οικονομία: «Δεν υπάρχει παραγωγή εδώ, ζούμε καταναλώνοντας τα λεφτά που μας στέλνει η Διασπορά. Έτσι ζει σήμερα το Κόσοβο». Πρωταρχικός στόχος του κόμματός του είπε ότι είναι η στροφή στην παραγωγή, καθώς «production collectivizes, consummation individualizes», όπως είπε. Στάθηκε πολύ κριτικά απέναντι στη βοήθεια της διεθνούς κοινότητας. «Μας πήγαν από τη φυλακή (Σερβία) στο νοσοκομείο (ΟΗΕ) και τώρα μας στέλνουν στο σχολείο (προϋποθέσεις για ένταξη στην ΕΕ). Πρωταρχικός στόχος της διεθνούς κοινότητας είναι η σταθερότητα και όχι η ανάπτυξη. Όμως, η σταθερότητα είναι ένας υπερ-συντηρητικός στόχος που ασχολείται με τη διαχείριση κρίσεων και στοχεύει  στην ειρήνη με κάθε κόστος. Εμείς πιστεύουμε ότι πρώτα έρχεται η ανάπτυξη και μετά η σταθερότητα. Και η ανάπτυξη είναι εσωτερικό ζήτημα. Θέλουμε να στηρίξουμε τους φτωχούς για να στηρίξουν κι αυτοί μετά τη χώρα».

Αυτοπροσδιορίστηκε ως αριστερός, αλλά όταν άρχισε να μιλάει για τα εθνικά ζητήματα, οι ορισμοί μπερδεύτηκαν, κι εγώ μαζί τους. Ξεκαθάρισε μεν ότι δεν του αρέσει ο όρος «εθνικός» γιατί πριν από το έθνος, στο Κόσοβο έφτασε η εθνοκάθαρση. Όμως, «τα έθνη είναι εδώ για να μείνουν στον 21^οαι. και η αριστερά πρέπει να επανοικειοποιηθεί τους όρους ‘κράτος, οικονομία, έθνος’». Εξέφρασε την πεποίθησή τους ότι το κράτος του Κοσόβου δεν μπορεί να ολοκληρωθεί, αν δεν αποκτήσει εδαφική ακεραιότητα και πλήρη έλεγχο σε όλη την επικράτειά του. Όσο το βόρειο κομμάτι της χώρας, από τη Βόρεια Μιτροβίτσα και πάνω, ελέγχεται από το Βελιγράδι (θα εξηγήσουμε λίγο παρακάτω τι ακριβώς συμβαίνει από τη Μιτροβίτσα και βορειότερα), το Κόσοβο δεν μπορεί να είναι αυτόνομο και να ορίζει το ίδιο την τύχη και την πορεία των κατοίκων του. «We got stuck in independence» ήταν το συμπέρασμα του Albin Kurti. Αυτό που δεν είπε, αλλά υπονόησε ευθέως με την πιο πάνω αποστροφή του λόγου του, είναι ότι η πλέον επιθυμητή λύση στο εθνικό ζήτημα του Κοσόβου θα ήταν η ένωση με την Αλβανία. Αρκούσαν λίγες κουβέντες με τους ντόπιους για να αντιληφθεί κανείς αυτόν τον βαθύ πόθο. Η συντριπτική πλειοψηφία των Κοσοβάρων είναι Αλβανοί και μιλούν αλβανικά. Οι σημαίες που θα δει κανείς αναρτημένες είναι αλβανικές και κανείς δεν φαίνεται να εκφράζεται από την εθνική σημαία του Κοσόβου, η οποία θεωρούν ότι τους επιβλήθηκε εξ ανάγκης. Την συναντά κανείς μόνο σε δημόσια κτήρια. Στην κεντρική πλατεία δεσπόζει ένα πελώριο άγαλμα του Σκεντέρμπεϊ, εθνικού ήρωα της Αλβανίας.

Μια τέτοια ένωση όμως, απαγορεύεται ρητά από το Σύνταγμα και τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου. Το κράτος του Κοσόβου δεν μπορεί να προσχωρήσει σε καμία άλλη χώρα, ποτέ. Πρέπει να παραμείνει ανεξάρτητο. Αυτός είναι ο βασικός όρος για να συνεχίζει η διεθνής κοινότητα να το «υποστηρίζει». Καλό;

Η Μιτροβίτσα ή αλλιώς ‘παντού είναι μίσος’

 

Η ένωση με την Αλβανία βέβαια, θα αποτελούσε εκτός των άλλων, casus belli για τη Σερβία, η οποία ακόμη δεν έχει αναγνωρίσει το Κόσοβο ως ανεξάρτητο κράτος. Η άρνηση αυτή της Σερβίας δεν μένει στο θεωρητικό επίπεδο της εξωτερικής πολιτικής και των διεθνών σχέσεων. Μια επίσκεψη στη Μιτροβίτσα, τη μεγαλύτερη πόλη στο βορρά του Κοσόβου, αρκεί για να αντιληφθεί κανείς πώς κυλά η ζωή σε ημι-εμπόλεμη κατάσταση. Η πόλη είναι χωρισμένη στα δύο, με φυσικό σύνορο, ανάμεσα στο βόρειο και στο νότιο κομμάτι, τον ποταμό Ίμπαρ. Στη θεωρία των διεθνών σχέσεων της περιοχής, θα διαβάσετε ότι μέχρι το 2013, η πόλη ήταν de facto αποχωρισμένη κυριαρχικά από το υπόλοιπο Κόσοβο. Λειτουργούσαν εκεί παράλληλοι θεσμοί, (δήμαρχος, πανεπιστήμιο, σχολεία, νοσοκομεία) οι οποίοι συνδέονταν με και υποστηρίζονταν από τη Σερβία. Το 2013, υπεγράφη στις Βρυξέλλες μια συμφωνία, ανάμεσα στις αρχές του Βελιγραδίου και της Πρίστινα, η οποία προέβλεπε την ενσωμάτωση της Βόρειας Μιτροβίτσας και των υπόλοιπων βόρειων περιφερειών που ελέγχονταν από το Βελιγράδι, στην πλήρη κυριαρχία του Κοσόβου.

Πάμε τώρα, αρχές του 2015, στη γέφυρα του ποταμού Ίμπαρ, ακριβώς στο κέντρο της Μιτροβίτσα. Το πέρασμα είναι ακόμη ‘βομβαρδισμένο’ (κυριολεκτικά), δεν υπάρχουν συρματοπλέγματα, ούτε έλεγχος εγγράφων μεν, αλλά υπάρχουν διάφορα «εμπόδια», σαν οδοφράγματα και μόνιμη φύλαξη από Ιταλούς Καραμπινιέρι. Το όνομα του περάσματος δίνει μια ιλαροτραγική νότα στα πράγματα: «Πλατεία Ειρήνης». Η πόλη είναι απολύτως χωρισμένη στα δύο. Στη βόρεια πλευρά υπάρχουν σερβικές σημαίες, μένουν σχεδόν μόνο Σέρβοι, μιλούν και διδάσκονται μόνο σέρβικα, χρησιμοποιούν το σερβικό δηνάριο και δεν συναναστρέφονται ποτέ τους λιγοστούς Κοσοβάρους-Αλβανούς που μένουν εκεί. Μια Σέρβα από το Βελιγράδι, που ζει και εργάζεται 10 χρόνια τώρα στη Μιτρόβιτσα, στο κέντρο προώθησης νεανικής επιχειρηματικότητας (σ.σ. το ποσοστό ανεργίας των νέων στο Κόσοβο είναι στο 60%) του Σέρβικου Πανεπιστημίου της Μιτροβίτσα, μας λέει ότι Σέρβοι και Αλβανοί, που έχουν στην οικογένεια κάποιο θύμα από τον πόλεμο του Κοσόβου (είτε νεκρό, είτε εξαφανισθέντα) δεν διασχίζουν ποτέ το ποτάμι, για να περάσουν στην απέναντι πλευρά. Τίποτα δεν έχει ξεχαστεί. Είναι μόνο 15 χρόνια, άλλωστε. Όλοι οι άνθρωποι έχουν ζωντανές τις μνήμες του πολέμου. Κυρίως είναι ζωντανό το μίσος. Στο νότιο κομμάτι της πόλης, τα ίδια μηνύματα. Ένας Κοσοβάρος-Αλβανός, σερβιτόρος ενός εστιατορίου το οποίο βρίσκεται, κυριολεκτικά, ακριβώς στο σημείο που τελειώνει η γέφυρα και αρχίζει η νότια Μιτροβίτσα, μας λέει ότι είναι 18 χρονών και ποτέ δεν έχει διασχίσει τη γέφυρα κι ούτε θέλει να το κάνει. Δεν υπάρχει τίποτα απέναντι που να τον ενδιαφέρει. Για του λόγου το αληθές, όταν η Σέρβα μας είπε ότι το Κόσοβο είναι ακόμη σερβικό έδαφος, η Κοσοβάρα-Αλβανίδα συνοδός μας άρχισε να φυσάει, να ξεφυσάει, να γίνεται κόκκινη και πράσινη και να λέει στους διπλανούς της στην αίθουσα, ότι οι άνθρωποι αυτοί είναι τρελοί. Δεν αντάλλαξαν ούτε ένα βλέμμα οι δυο τους, κι ας ήμασταν στην ίδια μικρή αίθουσα για μία ώρα. Είναι και οι δυο γύρω στα τριάντα.

 

Η εικόνα της πόλης, ειδικά στο βόρειο κομμάτι είναι αποκαρδιωτική. Σκουπίδια κυριολεκτικά παντού. Οι δρόμοι, τα χωράφια και το ποτάμια γεμάτα πλαστικές σακούλες. Εις μάτην αναζητούσα κάδους σκουπιδιών. Ήταν σαφές ότι καμία κρατική υπηρεσία δεν υπήρχε για να αναλάβει αυτό το έργο. Όπως και ένα άλλο έργο…όταν ρωτήσαμε απορημένοι, τη Σέρβα ξεναγό μας, γιατί τα περισσότερα αυτοκίνητα δεν έχουν πινακίδες στη Βόρεια Μιτρόβιτσα, εκείνη μας απάντησε, με τη μεγαλύτερη φυσικότητα του κόσμου: «Μα γιατί δεν τις χρειάζονται! Κανείς δεν ελέγχει και δε ζητάει νόμιμη άδεια κυκλοφορίας εδώ. Δεν υπάρχει νόμος, δεν υπάρχει αστυνομία, δεν υπάρχει δικαστήριο», έχουν εφαρμόσει την Αναρχία σκέφτηκα προς στιγμήν, θα ‘ναι ωραία να ζεις εδώ. Η Σβετλάνα συνέχισε όμως «Προσέξτε μην σας χτυπήσει κανένα αυτοκίνητο, γιατί απλά δεν θα ασχοληθεί κανείς. Τις προάλλες, μαχαίρωσαν μέχρι θανάτου έναν πατέρα που περίμενε το παιδάκι του, έξω από έναν παιδικό σταθμό, στην κεντρική πλατεία. Δεν έγινε καμία έρευνα και κανείς δεν ασχολήθηκε με το περιστατικό». Η έννοια της κοινότητας, του αλληλοσεβασμού, της αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας δεν υπάρχουν σ’ αυτήν την ‘αναρχική’ κοινωνία. Οι άνθρωποι εδώ είναι σκληροί, σημασία έχει η ράτσα και η επιβίωση. Και ξέρουν καλύτερα απ’ όλα να μισούν.

 

Follow the money

Στο υπόλοιπο Κόσοβο, το οποίο έχει και κυβέρνηση και νόμους και αστυνομία και δικαστήρια, η κατάσταση δεν είναι και πολύ πολύ καλύτερη. Η διαφθορά είναι το νούμερο ένα πρόβλημα. Η αρχισυντάκτρια της εφημερίδας Zeri (http://www.zeri.info/), της μεγαλύτερης ανεξάρτητης εφημερίδας του Κοσόβου, μας είπε, ότι έχουν καθημερινά στην πρώτη σελίδα τουλάχιστον 2 θέματα διαφθοράς δημοσίων λειτουργών, τα οποία αποκαλύπτουν ακολουθώντας τον παλιό δημοσιογραφικό κανόνα ‘follow the money’. Ένα πρόσφατο σκάνδαλο μεγάλων διαστάσεων ήταν ένα κύκλωμα πώλησης οργάνων, το οποίο είχε στηθεί μέσα σε δημόσιο νοσοκομείο, από Αλβανούς και Τούρκους γιατρούς. Στην Πρίστινα πάντως, το μεγαλύτερο κύκλωμα της μαφίας κινείται γύρω από την οικοδομή. Η ανεξάρτητη δημοσιογραφία είναι ένα επικίνδυνο άθλημα στο Κόσοβο, κατά τη γνώμη της. Η ίδια έχει δεχτεί αρκετές φορές απειλές για τη ζωή τη δική της και των παιδιών της. Τα δύο πιο «επικίνδυνα» θέματα είναι η διαφθορά και η θρησκεία, όπως μας είπε. Δεδομένης της χαμηλής δημοφιλίας της θρησκείας στο Κόσοβο (οι Κοσοβάροι-Αλβανοί είναι κατά κύριο λόγο μουσουλμάνοι, αλλά ελάχιστοι ακολουθούν τις μουσουλμανικές διδαχές στην καθημερινότητά τους), η παραπάνω αποστροφή μας κίνησε την περιέργεια.  Μας εξήγησε ότι είναι αυξημένη η διείσδυση του ISIS στο Κόσοβο και έχουν υπάρξει ήδη πολλά περιστατικά νέων που εγκαταλείπουν τη χώρα για να πολεμήσουν στο πλευρό του ISIS στη Συρία. Μάλιστα 4 ιμάμηδες συνελήφθησαν πρόσφατα για «προσηλυτισμό». Εντονότατο είναι και το πρόβλημα της παρουσίας κυκλωμάτων  παράνομης διακίνησης μεταναστών μέσω του Κοσόβου, με προορισμό τα σερβο-ουγγρικά σύνορα. Ένας συντάκτης της εφημερίδας ακολούθησε ένα τέτοιο καραβάνι στο ταξίδι του και κατέγραψε την εμπειρία. Και ο μισθός του μέσου συντάκτη της εφημερίδας για δουλειά 12 τουλάχιστον ωρών; 600€.

 

Οι τουρίστες του Κοσόβου

 

Τι είναι αυτό που εμποδίζει την ένταση να εκδηλωθεί λοιπόν; Οι περίπου 5.000 στρατιώτες του ΝΑΤΟ, θα έλεγαν οι κακοπροαίρετοι. Όταν μας πληροφόρησαν για την επίσκεψή μας στο νότιο μεγάλο στρατόπεδο του ΝΑΤΟ, αυτό της γερμανικής αποστολής, μια αηδία ένιωσα να μου φτάνει στο στόμα. Όχι για τους Γερμανούς, αλλά για τους στρατιώτες και τον πόλεμο. Μπήκαμε στο στρατόπεδο και όλα ήταν όσο θλιβερά τα είχα φανταστεί. Νέοι άντρες και γυναίκες, μέχρι 30 χρονών οι περισσότεροι, να βαράνε προσοχή και να χαιρετάνε τυποποιημένα.

Και μετά άρχισε να μας μιλάει ένας νεαρός. Το ύφος του ήταν ελαφρώς τρομαγμένο, καθώς την παρουσίαση παρακολουθούσε και ο ανώτερός του, αλλά και πολύ ανθρώπινο. Παράξενα ανθρώπινο για επαγγελματία στρατιώτη. Στο τέλος μας είπε ότι είναι μεταφραστής του γερμανικού στρατού κανονικά και έχει βρεθεί για 6 μήνες στην αποστολή του Κοσόβου. Τόσο είναι και το μέσο διάστημα που κάθονται οι πιο πολλοί, απ’ όσο μας είπε. Ένας άλλος, ο ‘ξεναγός’ μας στις εγκαταστάσεις του στρατοπέδου, μιλούσε αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά, εκτός των γερμανικών, και προσπαθούσε με κάθε τρόπο να πιάσει κουβέντα για πράγματα εκτός του στρατοπέδου. Χαριτωμένος καθώς ήταν, του κάναμε την χάρη και τον ρωτήσαμε πώς και γιατί βρέθηκε στο Κόσοβο. Ήταν μηχανικός αεροσκαφών και αυτός ήταν ο τελευταίος του μήνας, όχι μόνο στο Κόσοβο, αλλά και στον γερμανικό στρατό γενικά. Είχε κάνει ένα συμβόλαιο 12ετίας με τον στρατό, προκειμένου να σπουδάσει δωρεάν και να βρει άμεσα δουλειά. Έχει τη δυνατότητα να ανανεώσει το συμβόλαιο και να μείνει μόνιμα στο στρατό, αλλά δε θα το κάνει. Θα φύγει και θα αρχίσει να ψάχνει δουλειά στη Γερμανία. Και πώς είναι η καθημερινότητά τους; Βαρετή, απάντησαν όλοι όσους ρωτήσαμε. Βάρδιες εντός του στρατοπέδου και τυπικές εργασίες, αφού η κατάσταση έχει ομαλοποιηθεί πλέον στον Κόσοβο…

Ποια ήταν η τελική εντύπωση για την περίφημη KFOR (Kosovo Force); Παντελής έλλειψη επαφής με την κοινωνία και την πραγματικότητα του Κοσόβου, την οποία καλούνται να ‘προστατεύσουν’. Επαγγελματίες οπλίτες που μετράνε τις μέρες αντίστροφα ώσπου να φύγουν από αυτή τη βαρετή γωνιά της Ευρώπης. Καμία προσπάθεια κατανόησης της πολύπλοκης συνθήκης της περιοχής. Τουρίστες στα υψώματα του Κοσόβου.

Το παντεσπάνι

Μια ανάσα να δώσεις στον άνθρωπο και θα σου κάνει τέχνη. Αυτό σκεφτόμουν διαρκώς, ενώ καθόμουν στο θέατρο ODA (http://www.teatrioda.com/en-us/Home) παρακολουθώντας το τρέιλερ της φανταστικής τους περφόρμανς στο φεστιβάλ του Εδιμβούργου, το περασμένο καλοκαίρι (https://www.youtube.com/watch?v=5Ee1XkqvDuI&feature=youtu.be). Αυτοί οι άνθρωποι είναι ουσιαστικά εγκλωβισμένοι εδώ, σ’ αυτή τη γη. Με το κοσοβάρικο διαβατήριο δεν πας μακριά, άντε μέχρι την Αλβανία, την ΠΓΔΜ, την Τουρκία και μερικές ακόμη χώρες. Για να μπεις στην Ευρώπη θες βίζα, την οποία δύσκολα παίρνεις, καθώς τα ευρωπαϊκά κράτη φοβούνται την μετανάστευση των Κοσοβάρων ανέργων στα εδάφη τους. Επιπλέον η βίζα είναι ακριβό σπορ (περίπου 200€ η κάθε άδεια), ειδικά σε μια χώρα όπου ο κατώτατος μισθός είναι 170€. Φαντάσου τώρα να έχεις τον νεαρότερο ηλικιακά πληθυσμό στην Ευρώπη, τον ταχύτερο ρυθμό δημογραφικής ανάπτυξης και τον υψηλότερο δείκτη νεανικής ανεργίας. Εκρηκτικό μείγμα.

Διέξοδος λοιπόν είναι η τέχνη, ανάγκη και όχι πολυτέλεια, σύμφωνα με ένα από τα ιδρυτικά μέλη του θεάτρου ODA, που μας μίλησε. Διέξοδος και κανάλι επικοινωνίας με τον έξω κόσμο. Το ίντερνετ έχει συμβάλλει καθοριστικά σε αυτή την ανάσα των νέων του Κοσόβου. Και πραγματικά είναι εντυπωσιακή η διείσδυσή του, ειδικά στην Πρίστινα. Η πόλη είναι σχεδόν παντού και πάντα ‘on line’. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο τρόπος κλήσης ραδιοταξί: κάνεις αναπάντητη στο viber ή στέλνεις εκεί μήνυμα και το ταξί φτάνει σε 1’.

Συγκλονιστική ήταν επίσης η μικρού μήκους ταινία του Ujkan Hysaj, με τον τίτλο «Kolona» (https://www.youtube.com/watch?v=UBBkMsCcyFo), εμπνευσμένη από ένα πραγματικό τραγικό περιστατικό του πολέμου στο Κόσοβο. Κι έπειτα εμφανίστηκε μια ομάδα ‘θεότρελων’ γραφιστών και web designers, οι οποίοι ένα βράδυ, αποφάσισαν να ιδρύσουν ένα σατυρικό κόμμα, «The strong party» (https://strongparty.wordpress.com/) διακωμωδώντας την πολιτική ζωή του Κοσόβου και στο τέλος κέρδισαν μια έδρα στις τοπικές εκλογές!

 

Να σκοτώνονται οι λαοί για τ’ αφέντη το φαΐ.

Συμπέρασμα φυσικά δεν υπάρχει. Το Κόσοβο είναι ένας γόρδιος δεσμός, ο οποίος σίγουρα δεν λύνεται με τον τρόπο που προσπαθεί η «διεθνής κοινότητα». Θεσμοί και κόντρα θεσμοί και νέο σύνταγμα και νέοι νόμοι και οικοδόμηση του νέου κράτους. Όλα τα σκέφτηκαν. Ξέχασαν όμως τους ανθρώπους. Από το ’99 και μετά, σταμάτησαν οι επιθέσεις σε βάρος των Αλβανών, στο έδαφος του Κοσόβου, είναι όμως συχνότατες οι επιθέσεις κατά των Σέρβων που μένουν ακόμη εκεί. Εκδίκηση γαρ. Κοινά σχολεία δεν υπάρχουν κι ούτε τα παιδιά διδάσκονται πια τη γλώσσα του γείτονα. Έτσι, δεν μπορούν καν να μιλήσουν μεταξύ τους, στην παιδική χαρά. Τα βιβλία ιστορίας των Κοσοβάρων-Αλβανών και των Κοσοβάρων-Σέρβων περιέχουν διαφορετικές εκδοχές των ίδιων γεγονότων, χτίζοντας επ’ αόριστον την έχθρα. Οι νεκροί της κάθε πλευράς είναι ιεροί και ταυτόχρονα είναι η άγκυρα στο παρελθόν και το φρούριο που χωρίζει τους ζωντανούς.

Ποιος ωφελείται όμως, στο τέλος της μέρας, από τον γόρδιο δεσμό του Κοσόβου; Οι υπάλληλοι της πολυπληθέστατης αποστολής της ΕΕ, οι τουρίστες της KFOR και των λοιπών οργανισμών που έχουν αποστολές εκεί και οι οποίοι βρίσκουν ακόμη καλοπληρωμένες δουλειές, τα παράνομα κυκλώματα που δουλεύουν ανενόχλητα, επωφελούμενα την απουσία ισχυρού και ανεξάρτητου κράτους, οι διεφθαρμένοι πολιτικοί που συνεχίζουν να εισπράττουν και το οικονομικό κεφάλαιο που εκμεταλλεύεται το πάμφθηνο εργατικό δυναμικό. Όλοι οι υπόλοιποι κολυμπούν στο πέλαγος του μίσους, με κίνδυνο να χαθούν εκεί για πάντα.

 

 

 

Τo σύνθημα “Δεν θα υπάρξει Παγκόσμιο Κύπελλο” (#NaoVaiTerCopa) έδινε μια υπόσχεση, που φαίνεται πως έχει ήδη πραγματωθεί, ακόμη κι αν η διοργάνωση της FIFA, που ξεκίνησε την Πέμπτη, ολοκληρωθεί κανονικά. Αποτελώντας τον πρόσκαιρο συμβολισμό που υιοθέτησε τον τελευταίο χρόνο η βραζιλιάνικη κοινωνία, το συγκεκριμένο σύνθημα εξέφρασε τη μαζική αντίθεση στη διαφθορά, τη φτώχεια και την κοινωνική αδικία, και ανέδειξε το πολιτικό τέλμα που απειλεί το κυβερνών Εργατικό Κόμμα. Συνεπώς, μετά τον τελικό θα μπορεί κανείς να πει πως “δεν θα έχει υπάρξει Παγκόσμιο Κύπελλο” με τη μορφή και τους στόχους που σχεδιαζόταν, αποφαίνεται ο Rodrigo Nunes, λέκτορας φιλοσοφίας στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Ρίο ντε Τζανέιρο και ειδικός σε θέματα κοινωνικών δράσεων. Το άρθρο του που ακολουθεί, δημοσιεύτηκε στο aljazeera.com στις 30 Μαϊου 2014.

 

“Υπήρχαν δύο τρόποι να ερμηνεύσει κανείς το σύνθημα και το χάσταγκ #NaoVaiTerCopa (“Δεν θα υπάρξει Παγκόσμιο Κύπελλο”) που χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων που συγκλόνισαν το Κύπελλο των Συνομοσπονδιών στη Βραζιλία τον περσινό Ιούνιο.

Ο ένας ήταν υποθετικός. Αν δεν υπήρχε καμμία απάντηση στα ζητήματα που είχαν οδηγήσει εκατομμύρια ανθρώπων στους δρόμους – κακές δημόσιες συγκοινωνίες και κοινωνικές υπηρεσίες, αχαλίνωτη κερδοσκοπία στην αγορά ακινήτων, αστυνομική βία, έλλειψη απόδοσης πολιτικών ευθυνών – οι αρχές θα έπρεπε να περιμένουν ακόμη μεγαλύτερη αντίσταση το 2014. Δεδομένου ότι ελάχιστα έγιναν για να αντιμετωπιστούν αυτά τα ζητήματα, η απειλή εξακολουθεί να υφίσταται, και οι επόμενες εβδομάδες [σ.σ. οι τρέχουσες] θα δείξουν σε ποιό βαθμό θα επαληθευτεί. Όμως είναι αμφίβολο ότι πιστεύει κανείς στ’αλήθεια πως το Παγκόσμιο Κύπελλο μπορεί να μην γίνει. Υπό αυτή την έννοια, η υπόσχεση του συνθήματος δεν επρόκειτο ποτέ να πραγματοποιηθεί.

Κατά έναν άλλο τρόπο, ωστόσο, το σύνθημα ήταν απόλυτα επιτελεστικό: πέτυχε αυτό που έλεγε. Αυτό που επικοινώνησε ήταν ότι το Παγκόσμιο Κύπελλο δεν επρόκειτο να είναι μια γιορτή εθνικής ενότητας κατά τη διάρκεια της οποίας οι Βραζιλιάνοι θα έκαναν όλες τις αδικίες στην άκρη και θα έδιναν μια σπουδαία παράσταση. Αυτό ακριβώς δείχνουν πρόσφατες δημοσκοπήσεις: Η συναίνεση σχετικά με τη διοργάνωση έχει χαθεί, και έχει μετατραπεί σε αλεξικέραυνο που διαχέει την απογοήτευση αντί να είναι μια στιγμή που να προκαλεί ένα ευχάριστο αίσθημα εθνικής περηφάνειας.

Το πάρτυ είχε τελειώσει προτού ακόμα αρχίσει. Ένα χρόνο νωρίτερα, το Παγκόσμιο Κύπελλο της Βαζιλίας έγινε ένα τοξικό εμπορικό όνομα, κάτι που αναχαίτισε την έκταση της πιθανής εμπορικής και πολιτικής του αξιοποίησης και κράτησε τους τόνους, κατά τη διάρκεια της τελικής ευθείας πριν την έναρξη, σε παραδόξως χαμηλά επίπεδα σε σχέση με τα δεδομένα της ποδοσφαιρικής λατρείας της χώρας. Υπό αυτή την έννοια, ανεξαρτήτως του τι θα συμβεί από σήμερα και μέχρι τον τελικό, η υπόσχεση του συνθήματος έχει πραγματωθεί απολύτως: Είναι ήδη δεδομένο ότι δεν θα έχει υπάρξει Παγκόσμιο Κύπελλο.

Λίγοι νικητές, πολλοί χαμένοι

Σε γενικές γραμμές, αντικείμενο της λαϊκής οργής είναι οι τεράστιες ποσότητες δημόσιου χρήματος που ξοδεύτηκαν για τη φιλοξενία της πιο ακριβής εκδοχής της διοργάνωσης που υπήρξε ποτέ, η αποτυχία να ολοκληρωθεί έστω και το 50% των υποσχεμένων έργων υποδομής και η διαφθορά. Αλλά για τα κοινωνικά κινήματα και την εσχάτως ριζοσπαστικοποιημένη νεολαία που διαδήλωσε σε 14 πρωτεύουσες πολιτειών της Βραζιλίας στις 15 Μαϊου, το Παγκόσμιο Κύπελλο αντιπροσωπεύει περισσότερα: Συμπυκνώνει σε ένα σύμβολο ένα θεμελιώδες ελάττωμα στο εγχείρημα του Εργατικού Κόμματος (PT).

Σε αντίθεση με τις λιγότερο πολιτικοποιημένες μεσαίες τάξεις που συμμετείχαν για ένα μικρό διάστημα στον κορύφωση των διαδηλώσεων του περσινού Ιουνίου, αυτοί που διαδηλώνουν τώρα κινητοποιούνται όχι τόσο πολύ από την αφελή αντίληψη ότι τα χρήματα που ξοδεύτηκαν σε στάδια θα μπορούσαν να λύσουν τα προβλήματα της χώρας, ή από το θέμα της συλλήβδην διαφθοράς, όσο από την αποκαλούμενη νόμιμη διαφθορά που συμβαίνει φανερά μπροστά στα μάτια όλων.

Τέτοιες περιπτώσεις είναι οι περιουσίες που περνάνε στα χέρια κατασκευαστικών εταιρειών – τους μεγαλύτερους δωρητές της χώρας – προκειμένου να χτίσουν νέα στάδια που δεν είναι απαραίτητα, μέσω της βίαιης έξωσης των φτωχών κοινοτήτων ώστε η γη να περάσει στα χέρια των κατασκευαστών, ή από το ίδιο το γεγονός ότι μια διοργάνωση της οποίας το κόστος χρεώθηκε στο κράτος, αποτελεί μια από τις πιο επικερδείς στην ιστορία της FIFA.

Με λίγα λόγια, αυτό που ενοχλεί τους διαδηλωτές είναι η κραυγαλέα απληστία της ιδιωτικοποίησης των κερδών και της κοινωνικοποίησης του κόστους, που είναι το βασικό επιχειρηματικό μοντέλο της FIFA και της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής – δύο ιδιωτικών οργανισμών που δεν δίνουν λογαρισμό σε κανέναν και που γυρνάνε τον κόσμο πουλώντας πακέτα καθεστώτος εξαίρεσης (της δυνατότητας ενός κράτους να αναστέλει την ισχύ του νόμου) σε κατά προτίμηση μη δημοκρατικά έθνη που διψάνε για επενδύσεις, κάτι που αποτελεί αναμφίβολα το πιο συνεχόμενα νικηφόρο παράδειγμα του καπιταλιστικού δόγματος του σοκ.

Ο συμβολισμός της ψευτιάς του να πουλάει κανείς κάτι τέτοιο ως μεγάλη ευκαιρία για μια χώρα είναι το ότι αποκαλύπτει μια άσχημη αλήθεια για τη συνταγή πίσω από τον πολιτικό θρίαμβο του Εργατικού Κόμματος. Από την πρώτη περίοδο διακυβέρνησης του πρώην Προέδρου της Βραζιλίας, Λούλα ντα Σίλβα, το κόμμα άδραξε την ευκαιρία που του προσφέρθηκε από μια δυναμική αγορά διεθνών εμπορευμάτων να δημιουργήσει μια κατάσταση από την οποία θα έβγαινε σε κάθε περίπτωση κερδισμένο, στην οποία οι πλούσιοι θα γίνονταν πολύ πλουσιότεροι και οι φτωχοί λιγότερο φτωχοί. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η επιτυχία του εγχειρήματος θα οδηγούσε σε άνοδο του βιοτικού επιπέδου και στη μείωση των ανισοτήτων. Αλλά αυτό ήταν επίσης που επέτρεψε στο Εργατικό Κόμμα να αποφύγει σοβαρές μάχες, αφήνοντας σχετικά ανέγγιχτες τις βαθύτερες δομές που καθιστούν την Βραζιλία την 17η χώρα του κόσμου με τις μεγαλύτερες ανισότητες.

Με λίγα λόγια: έκανε ό,τι μπορούσε εντός των υφιστάμενων περιορισμών, αλλά έκανε ελάχιστα για να δημιουργήσει συνθήκες στις οποίες αυτοί οι περιορισμοί θα μπορούσαν να αλλάξουν. Καθώς η παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση χτύπησε τελικά τη Βραζιλία, το περιθώριο των ελιγμών συρρικνώθηκε και οι εντάσεις ξαναστήνονται. Επιπλέον, οι συμβιβασμοί που έκανε το Εργατικό Κόμμα, καθώς και η συρρίκνωση και οι απώλειες από την κοινωνική του βάση, το άφησαν στην παράδοξη θέση του να έχει λιγότερη δύναμη να αλλάξει αυτούς τους περιορισμούς σε σχέση με πριν, ενώ παραμένει δυνητικά ανίκητο σε εκλογικό επίπεδο. Απόδειξη αυτού αποτελεί το γεγονός ότι η Πρόεδρος, Ντίλμα Ρουσέφ που αντέδρασε στην περσινή εξέγερση προτείνοντας ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων, παρακολούθησε σιωπηλά τον ίδιο της τον συνασπισμό να το τορπιλίζει αμέσως.

Συμπτώματα πολιτικής τελμάτωσης

Αυτό που αποκαλύπτει, λοιπόν, το Παγκόσμιο Κύπελλο είναι πως αν δεν απαντηθούν δομικά ζητήματα, το “όλοι βγαίνουν κερδισμένοι” μπορεί να καταλήξει σε “κάποιοι από τους φτωχούς χάνουν τα πάντα, ώστε κάποιοι από τους πλούσιους να κερδίσουν πάρα πολλά, ώστε κάποιοι από τους φτωχούς να μπορούν να κερδίσουν κάτι”.

Το Παγκόσμιο Κύπελλο και η υδροηλεκτρική εγκατάσταση του Belo Monte αποτελούν ακραία τέτοια παραδείγματα, αλλά το ίδιο πρότυπο παρατηρείται και αλλού σε ηπιότερες εκδοχές. Μπορεί να δει κανείς τις επιχορηγήσεις στην αυτοκινητοβιομηχανία που συμβάλλει στην επιδείνωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης και της ρύπανσης τη στιγμή που οι δημόσιες μεταφορές υποχρηματοδοτούνται. Ή την αξιέπαινη και φιλόδοξη πρωτοβουλία να δοθεί λύση στο έλλειμα στέγης που αντιμετωπίζει η χώρα, η οποία όμως υλοποιείται με κατασκευές και βιομηχανικά σχέδια που ενισχύουν την εξώθηση των φτωχών σε απομακρυσμένες περιοχές, με ελαττωματικές υποδομές.

Η αντίθεση στο Παγκόσμιο Κύπελλο είναι συνεπώς συμβολική: Ένα παροδικό επίκεντρο κοινωνικής διαφωνίας, μια μετάλλαξη του ιού που ξεκίνησε να κάνει κύκλους από πέρσι.

Ο Ιούνιος του 2013 αντιπροσωπεύει μια μη αναστρέψιμη υποκειμενική μετατόπιση – “ο έρωτας τελείωσε”, φώναζαν οι διαδηλωτές. Αυτό μάλλον, παρά η απελπιστική υποβάθμιση της χώρας που θα ήθελε αποτυπώσει ως συνέπεια η ακροδεξιά αντιπολίτευση, εξηγεί τι συμβαίνει. Ακόμη και χωρίς να έχουν ακολουθήσει πλήθη εκατοντάδων χιλιάδων έκτοτε, οι διαδηλώσεις απλώθηκαν πολύ περισσότερο και έγιναν πιο ποικίλες στην κοινωνική και πολιτική τους σύνθεση.

Στις φαβέλες ή στις παραγκουπόλεις οι διαδηλώσεις εναντίον των αστυνομικών καταχρήσεων είναι όλο και πιο συνηθισμένες, οι απεργιακές κινητοποιήσεις αυξάνονται μετά την ανάπαυλα της εποχής του Λούλα, οι καταλήψεις είναι σε άνοδο, και πιο παραδοσιακά κινήματα όπως οι Άστεγοι Εργάτες (MTST), συστρατεύθηκαν με το κίνημα εναντίον του Παγκοσμίου Κυπέλλου.

Είναι μια πιο χαλαρή, πολύ πιο πολυδιασπασμένη κατάσταση από εκείνη των ημερών της αδιαμφισβήτητης ηγεμονίας του Εργατικού Κόμματος στην αριστερά. Και ακριβώς επειδή για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1980 το κόμμα έχει χάσει το μονοπώλιο στις κοινωνικές κινητοποιήσεις, δεν έχει τώρα το προβάδισμα. Μετά από χρόνια που αιτιολογούσε τις επιλογές του ως συνέπεια μιας μειονεκτικής ισορροπίας ισχύων, το Εργατικό Κόμμα ένιωσε να απειλείται όταν τελικά αντιμετώπισε κάτι που θα μπορούσε να γείρει αυτή την ισορροπία προς μια άλλη κατεύθυνση.

Το αποτέλεσμα είναι είναι μια αλλοπρόσαλη μορφή διαχείρισης της κρίσης, που παραπαίει μεταξύ συμφιλιωτικών κινήσεων προς συγκεκριμένα κινήματα, παράφωνου σοβινισμού, σχεδίων για ειδική “αντι-τρομοκρατική” νομοθεσία που ευτυχώς τώρα εγκαταλείπονται, στρατιωτικοποίηση των πόλεων που φιλοξενούν τα ματς, ανόητου ανταγωνισμού των διαδηλωτών (κατά τη διάρκεια της σύντομης καμπάνιας “There Will Be a World Cup”), και στιγματισμού της αντίθεσης στο Παγκόσμιο Κύπελλο ως διεθνούς ζήλειας, εθνικής ηττοπάθειας, υποκινούμενης από την αριστερά και ακροδεξιάς αποσταθεροποίησης.

Κατά σύμπτωση, υπάρχει μόνο μία προσέγγιση που δεν έχει επιχειρηθεί ακόμα: η επανάκτηση πολιτικής πρωτοβουλίας και η αξιοποίηση της περίστασης με ένα νέο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και πολιτικών. Αντιθέτως, ανίκανο όπως φαίνεται να ερμηνεύσει τα γεγονότα έξω από τη λογική του εκλογικού ανταγωνισμού, το Εργατικό Κόμμα επέδειξε μια υπεροπτική δυστροπία να αναγνωρίσει ότι θα μπορούσαν να υπάρχουν δίκαια κίνητρα κριτικής στην κυβέρνηση. Ο λόγος της έχει γίνει κυριολεκτικά συντηρητικός: υπογραμμίζει το φόβο της απώλειας όσων έχουν γίνει αντί να προσφέρει ένα όραμα για όσα θα ακολουθήσουν – χώρια για το πώς θα μπορούσαν να ξεπεραστούν οι περιορισμοί του παρελθόντος. Αυτό τελικά δεν καταφέρνει τίποτα άλλο απ’το να επιβεβαιώνει σε εκείνους που έχουν κατέβει στο δρόμο ότι το Εργατικό Κόμμα έχει απομακρυνθεί πολύ για να ξανακάνει στροφή προς τα πίσω.

Το αν οι κινητοποιήσεις κατά τη διάρκεια του Παγκοσμίου Κυπέλλου θα καταφέρουν να είναι τόσο μεγάλες όσο εκείνες του περσινού Ιουνίου, εξαρτάται από απρόβλεπτους παράγοντες όπως το επίπεδο της αστυνομικής βίας και οι επιδόσεις της εθνικής ομάδας [σ.σ. της Βραζιλίας]. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, ο αντίκτυπος στις ελπίδες επανεκλογής της Ρουσέφ είναι κάτι που θα υποπτευόταν ο καθένας.

Πιο ασφαλής πρόβλεψη είναι ότι αν πράγματι κερδίσει, το Εργατικό Κόμμα θα πρέπει είτε να ανανεωθεί μαθαίνοντας πώς να εμπλέκει αυτές τις νέες κοινωνικές δυνάμεις σε διάλογο και δράση, είτε να δει το ρήγμα ανάμεσα στο κόμμα και τους δρόμους να διευρύνεται ακόμη περισσότερο.”

 

*Ο Rodrigo Nunes είναι λέκτορας μοντέρνας και σύγχρονης φιλοσοφίας στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Ρίο ντε Τζανέιρο (PUC-Rio). Είναι συγγραφέας του βιβλίου Organisation of the Organisationless: Collective Action After Networks [Οργάνωση των Μη Οργανωμένων: Συλλογική Δράση Μετά τα Δίκτυα] (Mute Books).