Με αφορμή τη συζήτηση που προέκυψε απ’ την απόφαση Trump για αποχώρηση από τη συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, ένα σύντομο σχόλιο από την Ζωή Βροντίση, ερευνήτρια ενεργειακής και κλιματικής πολιτικής και πρόεδρο του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης.
Συνηθισμένα τα βουνά στα χιόνια και εμείς στη θάλασσα του παραλόγου. Το Τμήμα Διακοπής Εργασιών της Βουλής, παραδοσιακά το εργατικότερο όλων, αναλαμβάνει τις «καυτές πατάτες» όταν οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν. Έτσι, η κυβέρνηση δείχνει στους πολίτες ότι ο «πίσω δρόμος» είναι πάντα η καλύτερη λύση. Αν το θέμα είναι επίφοβο να συζητηθεί στην Ολομέλεια, ας συζητηθεί καλύτερα όταν κάποιοι θα έχουν πάει διακοπές. Το καλοκαιράκι όλες οι δυσκολίες ξεπερνιούνται. Ακόμα και η δύσκολη περίπτωση της “Μικρής ΔΕΗ” όπου ο «πίσω δρόμος» ήταν τραχύς.
Η πρόσβαση ιδιωτών σε λιγνιτικά κοιτάσματα και λιγνιτική και υδροηλεκτρική παραγωγή δεν είναι μια απαίτηση που πρωτοεμφανίστηκε με το Μνημόνιο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε ζητήσει μέτρα για την άρση του μονοπωλίου της ΔΕΗ και της μοναδικότητας πρόσβασης σε λιγνίτη ήδη από το 2000. Το ορυχείο της Βεύης μάλιστα, που πρόκειται να τροφοδοτεί τον μελλοντικό σταθμό παραγωγής Μελίτη ΙΙ, είχε προκηρυχθεί για εκμίσθωση το 2006 και το 2010, ενώ μόλις το 2013, μετά από κατηγορίες βουλευτών για σκάνδαλο υπέρ εγχώριων μεγαλοκεφαλαιούχων, εγκρίθηκε η εκμίσθωση του. Οι προσπάθειες απελευθέρωσης της πρόσβασης στο εθνικό μας καύσιμο έχουν μακρά ιστορία, καταγράφοντας μια καταδικαστική απόφαση της ΕΕ κατά της χώρας σχετικά με την αποκλειστική παραχώρηση δικαιωμάτων πρόσβασης σε λιγνίτη στη ΔΕΗ το 2008 αλλά και μια μεταγενέστερη νίκη της ΔΕΗ Α.Ε., ύστερα από έφεση στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, όπου η Επιτροπή δεν κατάφερε να αποδείξει κατάχρηση της δεσπόζουσας θέσης που κατέχει η εταιρία στην αγορά ηλεκτρισμού της χώρας.
Η αγορά ενέργειας και η πρόσβαση σε κοιτάσματα ήταν εδώ και πολλά χρονιά δυνατή σε ιδιώτες και ήδη από το 2003 υπήρχαν κατατεθειμένες αιτήσεις κατασκευής λιγνιτικών σταθμών στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας. Και ενώ εδώ και περίπου 10 χρόνια από όταν υπήρξε το πράσινο φως καμία λιγνιτική επένδυση εκτός από αυτές της ΔΕΗ δεν έχει ολοκληρωθεί, τώρα φαίνεται ότι η κυβέρνηση θα βάλει τα δυνατά της ώστε οι εξευτελιστικές τιμές και οι λοιποί όροι πώλησης να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των αγοραστών. Και προσοχή, μιλάμε για αγοραστές και όχι επενδυτές, γιατί ο κατακερματισμός της ΔΕΗ Α.Ε. καθόλου δεν ισοδυναμεί με νέες επενδύσεις, δημιουργία θέσεων εργασίας και άλλων αναπτυξιακών προοπτικών παρά μόνο με ιδιοκτησιακή μεταβίβαση υφιστάμενων παραγωγικών μονάδων. Άλλωστε ανέκαθεν ο τρόπος προσέλκυσης επενδυτών στη χώρα ήταν μέσω καταχρηστικών ευνοϊκών ρυθμίσεων και όχι μέσω της δημιουργίας ενός υγιούς επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Ιδιαίτερα στην αγορά ενέργειας, οι μεγαλοεπιχειρηματίες ευνοούνται από προνομιακές τιμές που υποχρεώνεται να τους προσφέρει η ΔΕΗ, οι βιομηχανικοί αυτοπαραγωγοί πωλούν το παραγόμενο ρεύμα σε τιμές πολύ ακριβότερες από ότι το αγοράζουν από τη ΔΕΗ και οι μεγάλοι επενδυτές ΑΠΕ επωφελούνταν από προνομιακές τιμές και επιδοτήσεις κεφαλαίου που οδηγούν σε ιδιαίτερα μικρό χρόνο απόσβεσης κεφαλαίου.
Η μόνη επένδυση που συνοδεύεται με το «αναπτυξιακό θαύμα» που επικαλείται η κυβέρνηση με την πώληση της «Μικρής ΔΕΗ» αφορά τη δέσμευση της χώρας στην βρώμικη ενέργεια. Με μια παγκόσμια πρωτοτυπία η κυβέρνηση προχωράει σε φιλελεύθερες πολιτικές με πρακτικές κεντρικού σχεδιασμού. Η αντίφαση αυτή καταγράφεται στον νέο ψηφισμένο νόμο όπου ενώ παράλληλα με την υπεράσπιση των αρχών και των οφελών της ελεύθερης αγοράς, επιβάλλεται με κεντρικό σχεδιασμό η υποχρεωτική κατασκευή της νέας λιγνιτικής μονάδας Μελίτη ΙΙ από τον ιδιώτη ως όρος πώλησης της “Μικρής ΔΕΗ”. Ο λιγνίτης άλλωστε αποτέλεσε πανηγυρικά τον κοινό τόπο μεταξύ κυβέρνησης και αξιωματικής αντιπολίτευσης, με τους βουλευτές της τελευταίας να ζητούν διασφαλίσεις ότι θα πραγματοποιηθεί η επένδυση Μελίτη ΙΙ στη Φλώρινα ως βασικό τους μέλημα για το ενεργειακό μέλλον της χώρας. To successstory όμως απαιτεί υπερβάσεις και έτσι η δομική αντίφαση των πολιτικών της κυβέρνησης αποτυπώνεται στον νέο νόμο με ένα ακόμα παράδειγμα καταστρατήγησης της λειτουργίας της ελεύθερης αγοράς αφού ορίζεται υποχρεωτική η παραμονή 2 εκ πελατών στο νέο σχήμα παρόδου, άνευ συγκατάθεσης αυτών (όπως ορίζεται στον Κώδικα Προμήθειας Ηλεκτρικής Ενέργειας) τουλάχιστον για 6 μήνες μετά την απόσχιση.
Η υπόθεση της «Μικρής ΔΕΗ» δεν έχει τα χαρακτηριστικά της εισπρακτικής μνημονιακής πολιτικής που έχουμε συνηθίσει τα τελευταία χρόνια. Τα έσοδα δεν θα εξυπηρετήσουν το χρέος και η πώληση δεν γίνεται μέσω ΤΑΙΠΕΔ. Αντίθετα, τα έσοδα προορίζονται για την βελτίωση των οικονομικών καταστάσεων της ημι-κρατικής ΔΕΗ, και συγκεκριμένα για την προώθηση της προσκόλλησης στον λιγνίτη με την κατασκευή νέων λιγνιτικών μονάδων και τον εκσυγχρονισμό παλαιότερων. Και ενώ ήδη προχωράει η εκποίηση παραλιών, βιότοπων, πολιτιστικών μνημείων, υποδομών κ.α. μέσω ΤΑΙΠΕΔ, παράλληλα με την επιβολή καταιγιστικής φορολογίας και τις μειώσεις προσωπικού με στόχο την ικανοποίηση των δανειστών μας, τα έσοδα από την πώλησημονάδων και κοιτασμάτων της ΔΕΗ θα αποδοθούν στην μητρική εταιρία και άρα και στο 49% των ιδιωτών ιδιοκτητών της ΔΕΗ Α.Ε. Όσο μικρά και αν αναμένονται αυτά τα έσοδα, αφού η λογιστική αξία θα προκύψει πολύ μικρότερη από την πραγματική αξία των μονάδων παραγωγής και των κοιτασμάτων που είναι προς πώληση, το ερώτημα που γεννιέται ως προς τη διαφορετική μεταχείριση της ιδιωτικοποίησης αυτής, είναι εύλογο.
Η εκούσια σύγχυση μεταξύ κρατικής και δημόσιας περιουσίας συνεχίζει να αποτελεί τον πυλώνα των μνημονιακών πολιτικών και στην περίπτωση της “Μικρής ΔΕΗ”. Η περίπτωση παραχώρησης λιγνιτικών κοιτασμάτων αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα μεταβίβασης και εκποίησης δημόσιας περιουσίας προς το ιδιωτικό κεφάλαιο. Τα κοιτάσματα παραχωρήθηκαν στην αρχικά κρατική ΔΕΗ από το δημόσιο, στη συνέχεια παρέμειναν στην κατά 49% ιδιωτική ΔΕΗ Α.Ε. χωρίς επιβάρυνση κόστους εκμετάλλευσης παρά μόνο με επιβάρυνση λειτουργικού κόστους και κόστους εξόρυξης, και τώρα παραχωρούνται στον μελλοντικό ιδιώτη αγοραστή για αντίτιμο τουλάχιστον όσο η “λογιστική αποτίμηση”, η οποία όμως δεν υφίσταται μιας και δεν υπάρχει μέχρι τώρα αποτίμηση για την εκμετάλλευση του φυσικού πόρου του λιγνίτη. Αντίθετα, χαρακτηριστικό των «αναπτυξιακών» ιδιωτικοποιήσεων στο καιρό του Μνημονίου αποτελεί η μεταβίβαση ολοένα και περισσότερων συμβατικών υποχρεώσεων από τον ιδιοκτήτη προς το Ελληνικό Δημόσιο. Έτσι, ενώ μέχρι σήμερα το δυσθεώρητο κόστος απαλλοτρίωσης και μετεγκατάστασης οικισμού που απαιτείται για την εκμετάλλευση λιγνιτικών κοιτασμάτων το επωμιζόταν η ΔΕΗ, με τον νέο νόμο οι δαπάνες αυτές βαρύνουν το Ελληνικό Δημόσιο προς ελάφρυνση του ιδιώτη.
Η αξιωματική αντιπολίτευση αποφάσισε να ανάγει το θέμα της «Μικρής ΔΕΗ» σε «μητέρα όλων των μαχών». Η δημόσια διάθεση του συλλογικού αγαθού των υπηρεσιών ενέργειας, όπως η θέρμανση, ο φωτισμός και οι μετακινήσεις, ταυτόχρονα με την προστασία του περιβάλλοντος και της υγείας, αποτελεί αναγκαίο συστατικό της δημοκρατίας και οφείλει να είναι πρωταρχικό μέλημα πολιτικής. Με δυσκολία όμως βρίσκει κανείς αναφορά στα παραπάνω στο διάλογο που άνοιξε εδώ και κάποιες εβδομάδες. Αντίθετα, το διακύβευμα παρέμεινε στο γνώριμο και άγονο έδαφος του παραδοσιακού διαχωρισμού αριστεράς-δεξιάς, με την αντιπολίτευση να εστιάζεται αποκλειστικά και μόνο στο ιδιοκτησιακό καθεστώς της ήδη εισηγμένης στο χρηματιστήριο ΔΕΗ Α.Ε, μην έχοντας ανοίξει πολιτικό διάλογο για την ουσία του ζητήματος. Αποφεύγοντας, δηλαδή, την συζήτηση για το πώς θα εξασφαλιστεί η παροχή αδιάλειπτων και ποιοτικών ενεργειακών υπηρεσιών για τους πολίτες μέσω ενός βιώσιμου μακροχρόνιου ενεργειακού σχεδιασμού. Αναγνωρίζοντας τον κεντρικό ρόλο που παίζει η παροχή ενέργειας στην βιωσιμότητα της οικονομίας, του περιβάλλοντος και της κοινωνίας, οι κοινοβουλευτικοί αντιπρόσωποι απέτυχαν να θέσουν τα σωστά ερωτήματα και οδήγησαν το διάλογο σε ένα λειψό και μάλλον αποπροσανατολιστικό ψευτοδίλημμα (του τύπου Μνημόνιο ή όχι), λες και πρόκειται για ένα θρησκευτικό δόγμα και όχι για ένα ζήτημα που απαιτεί εύρεση κοινά αποδεκτών πολιτικών λύσεων.
Η συζήτηση για την «Μικρή ΔΕΗ» έγινε με όρους φανατισμού, χωρίς να καμία προσπάθεια διαλόγου με τον πολίτη σχετικά με το ποια είναι η κοινωνικά βέλτιστη επιλογή. Αντί να διερευνηθεί η μακροχρόνια ενεργειακή στρατηγική που θα φέρει τις περισσότερες θέσεις εργασίας, δογματικά ο στόχος ήταν η μέγιστη δυνατή εκμετάλλευση λιγνίτη είτε μέσω δημόσιας είτε μέσω ιδιωτικής λειτουργίας. Αντί να δούμε κυβέρνηση και αντιπολίτευση να μάχονται για το ποιος έχει το βέλτιστο πρόγραμμα για την εξασφάλιση κοινοτικών και όχι μόνο πόρων για την ανάπτυξη και την ενίσχυση της εγχώριας βιομηχανίας ΑΠΕ (π.χ. ηλιακοί θερμοσίφωνες με μεγάλο δυναμικό εξαγωγών) και εξοικονόμησης ενέργειας, είδαμε μια μάχη υπέρ του βρώμικου λιγνίτη. Ξεχνώντας ότι οι μικρές ΑΠΕ και η εξοικονόμηση ενέργειας μπορούν να έχουν πολλαπλά οφέλη τόσο σε σχέση με την παραγωγή θέσεων εργασίας, όσο και με την μείωση της επιβάρυνσης της υγείας των πολιτών και του κρατικού προϋπολογισμού λόγω μείωσης των ασθενειών που συνδέονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση (η Ε.Ε. υπολογίζει οτι συνολικά το κόστος υγείας που συνδέεται με την ατμοσφαιρική ρύπανση κυμαίνεται μεταξύ 330-940 δις ευρώ ανά έτος για το σύνολο της Ευρώπης).
Ιδιαίτερα μάλιστα όσον αφορά το κόστος πρόσβασης σε ενεργειακές υπηρεσίες, η συζήτηση υπήρξε πλήρως αποπροσανατολιστική σαν να ήμαστε ακόμα μέσα στο νέφος της αιθαλομίχλης. Το επίπεδο τιμών ηλεκτρισμού της χώρας παραμένει σταθερά κάτω από αυτό του μέσου όρου της ΕΕ (5ος χαμηλότερος μέσος όρος τιμής ηλεκτρισμού για νοικοκυριά την περίοδο 2004-2011 στην Ε.Ε.-28), παρά τις συνεχόμενες αυξήσεις, αφού μέχρι και σήμερα ορισμένα τιμολόγια λιανικής ορίζονται με απόφαση υπουργού (αλλοιώνοντας έτσι σημαντικά την δήθεν «απελευθερωμένη αγορά» αλλά και την κερδοφορία της ΔΕΗ Α.Ε.). Και έτσι εμφανίζεται ο λιγνίτης σαν το φθηνό, εθνικό μας καύσιμο χωρίς να αποκαλύπτονται οι έμμεσες επιδοτήσεις για την εξόρυξη και παραγωγή, χωρίς να συνυπολογίζεται το εξωτερικό κόστος στην υγεία, το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή και χωρίς να λέγεται ότι την έμμεση επιδότηση που επέτρεπε στο κράτος να ασκήσει κοινωνική πολιτική μέσω της ΔΕΗ, την πληρώναμε στο ακέραιο μέσω άλλων φόρων. Επιπλέον, αντίθετα με τις κυβερνητικές καταγγελίες, η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι η απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρισμού καταλήγει σε ολιγοπώλια, με πιθανό αποτέλεσμα την αυξημένη κερδοφορία για τις μονοπωλιακές εταιρίες. Σύμφωνα μάλιστα με τελευταία ανάλυση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι τιμές ηλεκτρισμού στην Ευρώπη επηρεάζονται σημαντικά από την ύπαρξη ανταγωνισμού στον τομέα παροχής ηλεκτρισμού αλλά όχι από την ύπαρξη ανταγωνισμού στον τομέα παραγωγής ηλεκτρισμού.
Σημαντικό είναι επίσης ότι από τη συζήτηση σχετικά με την εξέλιξη των τιμών ηλεκτρισμού, κυβέρνηση κι αντιπολίτευση απέφυγαν να πουν ότι τον πολίτη τον αφορά η δαπάνη ηλεκτρισμού, δηλαδή το γινόμενο τιμής επί καταναλισκόμενης ποσότητας, και όχι απλά η τιμή του ηλεκτρισμού. Συνεπώς με την προώθηση πολιτικών εξοικονόμησης ενέργειας ο πολίτης θα μπορούσε να βγει πολλαπλά κερδισμένος. Όχι όμως οι πολυεθνικές της ενέργειας και οι εγχώριοι μεγαλοεπιχειρηματίες. Και επειδή αύξηση της τιμής του ηλεκτρισμού πρόκειται να δούμε είτε με ιδιωτική είτε με δημόσια ΔΕΗ, τόσο λόγω της εξέλιξης τιμών των καυσίμων στην Ε.Ε., της αυξημένης ανάγκης επενδύσεων σε υποδομές εντάσεως κεφαλαίου όσο και λόγω της επερχόμενης αύξησης έμμεσων και άμεσων φόρων, καλό είναι να ασχοληθούμε σαν πολιτεία με την μετάβαση σε ένα διαφορετικό μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας.
Η αντιπολίτευση ανέβασε τον πήχη ψηλά, όπως οφείλει. Το ερώτημα που γεννιέται όμως είναι πώς πρόκειται να συσπειρωθεί ένα παλλαϊκό μέτωπο ενάντια στην εκποίηση της ΔΕΗ, αν πρώτα δεν υπάρξει ευρεία διαπίστωση ότι η επιχείρηση αυτή χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές σαν εργαλείο ρουσφετολογικής πολιτικής, με υπεράριθμες προεκλογικές προσλήψεις και ειδικά προνόμια ορισμένων ευνοημένων εργαζομένων, δημιουργώντας έτσι όρους δυσφήμισης για τη δημόσια διαχείριση; Πως θα εδραιωθεί ένα κοινό μέτωπο όταν ακόμα και τώρα η κυβέρνηση, με την σιωπηλή υποστήριξη της αντιπολίτευσης, συνεχίζει τις προνομιακές διακρίσεις με τον νέο νόμο διασφαλίζοντας τις θέσεις εργασίας που προέρχονται από τη ΔΕΗ Α.Ε. για τουλάχιστον 5 χρόνια; Θα αποτελέσει αυτή η διάταξη ισχυρό όπλο επιχειρηματολογίας των εξωκυβερνητικών κομμάτων ώστε να απαιτηθεί η ίδια μεταχείριση και για άλλους εργαζομένους ή οι άμεσα και έμμεσα απολυμένοι του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα θα συνεχίσουν να αναρωτιούνται γιατί χρίζουν πάλι ειδικής μεταχείρισης ορισμένοι εργαζόμενοι της ΔΕΗ;
Η «Μικρή ΔΕΗ» μπορεί να γεμίσει πολλές σελίδες με τις μεγάλες παθογένειες της χώρας. Και πέρα από τις προαναφερθείσες που συνδέονται με την οικονομία και τον τομέα της ενέργειας , η περίπτωση αυτή κατάφερε να χωρέσει και δύο βαθιά πολιτικές παθογένειες. Η φασίζουσα κυβέρνηση διολίσθησε ξανά στον εύκολο δρόμο της καταστολής, επιστρατεύοντας τους απεργούς και ποινικοποιώντας τις κοινωνικές διεκδικήσεις των εργαζομένων. Για να στρώσει έδαφος για αυτή την αντισυνταγματική δράση είχε πρώτα εγκαθιδρύσει καλά μέσω ΜΜΕ την πρακτική του διαίρει και βασίλευε, στρέφοντας τους λοιπούς εργαζομένους εναντίων των συνδικαλισμένων εργαζομένων της ΔΕΗ και απειλώντας με δήθεν καταστροφικές διακοπές ρεύματος. Παράλληλα, η αντιπολίτευση επιχείρησε να συνδέσει το θέμα της πώλησης της «Μικρής ΔΕΗ» με τη διερεύνηση πλειοψηφίας για την επικείμενη εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας και την προσφυγή στις κάλπες. Η προσπάθεια αυτή απέτυχε παταγωδώς προσδίδοντας στην κυβέρνηση χρόνο και δύναμη για να συνεχίσει τις καταστροφικές πολιτικές με τη γνώση ότι στην «αντίπερα όχθη» επικρατεί χάος. Ακόμα χειρότερα όμως, η αποτυχημένη αυτή προσπάθεια κατάφερε να μας δείξει πόσο μακριά είμαστε από τη σύσταση μιας διευρυμένης εναλλακτικής διακυβέρνησης της χώρας, πόσο απέχουμε από την συγκλονιστική πολιτική κίνηση της αριστεράς, της οικολογίας και των κινημάτων της Ισπανίας που κατέθεσαν κοινή έκκληση για δράση (UltimaLlamada), όταν εμείς είχαμε 7 διαφορετικές κατατεθειμένες προτάσεις από κόμματα και ανεξάρτητους βουλευτές για τη διενέργεια συζήτησης με σκοπό την διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το θέμα της ΔΕΗ. Τελικά η «Μικρή ΔΕΗ» έδωσε ένα μεγάλο μάθημα. Αν συνεχίσουν τα κόμματα της αντιπολίτευσης να αδυνατούν να συνεργαστούν και να εμπνεύσουν, οι φασιστικές πολιτικές θα εισβάλλουν όλο και περισσότερο στην πραγματικότητα μας.
Πηγές:
http://ec.europa.eu/energy/doc/2030/20140122_swd_prices.pdf
http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/european_economy/2014/pdf/ee1_en.pdf
http://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/18a4e643-1429-4e6b-a317-d7c6a29adabf/8472647.pdf
* Η Ζωή Βροντίση είναι Επιστημονικός Σύμβουλος Ενεργειακής και Κλιματικής Πολιτικής
Πώς θα σου φαινόταν αν το παιδί σου δε γνώριζε τι σημαίνει θάλασσα; Πώς θα ένιωθες αν μια μέρα ξυπνούσες και οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας που έχεις δει γινόταν πραγματικότητα; Μια ιστορία κεντημένη μέσα από σενάρια διεστραμμένης φαντασίας, η οποία μπορεί να μην έχει γίνει ακόμα ταινία ωστόσο, όπως και οι ταινίες τρόμου, έτσι και αυτή καλλιεργεί μέχρι το τέλος μια μετεωρίζουσα συνθήκη.
Ας πάρουμε τα γεγονότα από την αρχή…
[Καθώς διαβάζεις το παρακάτω κείμενο το αμερικάνικο πλοίο MV Cape Ray πιθανόν να έχει ήδη ξεκινήσει γεμάτο χημικά προς το κέντρο της Μεσογείου, ανάμεσα στην Κρήτη, τη Λιβύη, την Ιταλία και τη Μάλτα, για να καταστρέψει το τοξικό του φορτίο]
Πώς ξεκίνησε η ιστορία;
Αν θελήσουμε να καταλάβουμε τις ψηφίδες της ιστορίας και της πολιτικής αξίζει να σταθούμε για λίγο και να παρατηρήσουμε την αρχή του νήματος το όποιο άρχισε να ξετυλίγεται το 2011, με την έναρξη του Συριακού εμφύλιου πολέμου ο οποίος έχει κοστίσει τη ζωή σε πάνω από 160.000 ανθρώπους μέχρι σήμερα. Η ιστορία όμως για τα χημικά όπλα της Συρίας και την καταστροφή τους αρχίζει να γράφεται στα τέλη Αυγούστου του 2013, μετά την τελευταία επίθεση με χρήση χημικών αερίων (21 Αυγούστου[1]) σε Συριακό έδαφος, όταν η Γαλλία ισχυρίστηκε ότι έχει στην κατοχή της έγγραφα τα οποία επιβεβαιώνουν τη χρήση χημικών όπλων[2]..Τότε ξεκίνησαν οι πρώτες κατηγορίες ανάμεσα στο καθεστώς Άσαντ και το αντικαθεστωτικό στρατόπεδο για το ποιος κατείχε τα χημικά όπλα και ποιος έκανε την επίθεση στα προάστια της Δαμασκού, σκοτώνοντας, σύμφωνα με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα 355 ανθρώπους και τραυματίζοντας 3.600[3]. Στο σημείο αυτό η Διεθνής Κοινότητα ανέλαβε δράση, οι ΉΠΑ με τον πρόεδρο Ομπάμα ζήτησαν επίσημα από το Κογκρέσο να εγκρίνει στρατιωτική δράση στη Συρία για την αποτροπή της χρήσης των χημικών όπλων από την Συριακή Κυβέρνηση. Η Γαλλία και η Μ. Βρετανία υποστήριξαν την πρακτική των ΗΠΑ απειλώντας και αυτές με στρατιωτική επέμβαση στην Συρία. Η άμεση ανταπόκριση της Ρωσίας όμως και το διπλωματικό σχέδιο της κυβέρνησης Πούτιν άλλαξε την στρατηγική των παραπάνω δυνάμεων. Η “Πρόταση της Μόσχας” παρουσιάστηκε ως η ιδανική λύση, προτείνοντας την άμεση παράδοση των χημικών όπλων που διαθέτουν οι συριακές Αρχές υπό διεθνή έλεγχο. Η συριακή κυβέρνηση με τη σειρά της και ακολουθώντας την πρόταση της Ρωσίας ζήτησε να ενταχθεί στον Οργανισμό για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων (OPCW) και παράλληλα να παραδώσει τα χημικά όπλα που διαθέτει. Μετά τη σκληρή στάση της Γαλλίας, της Μ. Βρετανία και των ΗΠΑ απέναντι στην Συρία εγκρίθηκε από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ψήφισμα που απαιτούσε από τη Συρία να παραδώσει τα χημικά της όπλα με σκοπό να καταστραφούν[4].
Ποια είναι τα χημικά όπλα που θα καταστραφούν;
Μετά από μαραθώνιες συνεδριάσεις ο Οργανισμός για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων κατάρτισε ένα αρχικό λεπτομερές χρονοδιάγραμμα, με συγκεκριμένες ημερομηνίες και προσδοκώμενα αποτελέσματα για την άμεση απομάκρυνση των χημικών όπλων από την Συρία και την καταστροφή τους[5]. Οι επικίνδυνες ουσίες των συριακών χημικών όπλων υπολογίστηκαν σε περίπου 1.400 τόνους και σε αυτές ανήκουν το «αέριο μουστάρδας[6]», το νευροτοξικό «σαρίν[7]» και το οργανοσφωρικό VX(ένα λίτρο του οποίου αρκεί για να σκοτώσει 100.000 ανθρώπους)[8]. Το χρονοδιάγραμμα προέβλεπε πως τα συγκεκριμένα τοξικά αέρια θα πρέπει να μεταφερθούν από 12 διαφορετικά σημεία της Συρίας μέσα σε εμπόλεμες ζώνες και μετά να μεταφερθούν εκτός Συρίας μέχρι τα τέλη Απριλίου και να ξεκινήσουν να καταστρέφονται μέχρι το τέλος του 2014.
Πού θα καταστραφούν τα όπλα;
Οι χώρες που πρωτοστάτησαν για την καταστροφή των χημικών όπλων της Συρίας και οι οποίες παράγουν οι ίδιες χημικά όπλα, όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Γαλλία και η Αγγλία, αρνήθηκαν να αναλάβουν την καταστροφή των τοξικών στις χώρες τους, παρά το γεγονός πως η διεθνής νομοθεσία απαγορεύει την μετακίνηση των χημικών όπλων από την χώρα που τα κατέχει, και προβλέπει την καταστροφή τους μόνο στο έδαφος της χώρας αυτής ή της χώρας που τα παράγει[9]. Βέλγιο και Νορβηγία επίσης αρνήθηκαν να καταστραφούν τα χημικά όπλα στο έδαφος τους και επόμενος σταθμός ήταν η Αλβανία. Η κυβέρνηση των Τιράνων είχε δεχτεί αρχικά την αμερικάνικη πρόταση. Οι μαζικές αντιδράσεις ωστόσο του λαού της Αλβανίας είχαν ως αποτέλεσμα την ανατροπή των σχεδίων των Μεγάλων Δυνάμεων, υπενθυμίζοντας σε Κυβέρνηση και Διεθνή κοινότητα το τραγικό δυστύχημα που είχε γίνει το 2008 σε εργοτάξιο αποσυναρμολόγησης όπλων με 26 νεκρούς. Η επίσημη δικαιολογία παρόλα αυτά ήταν η “έλλειψη υποδομών”[10].
Τότε γεννήθηκε η Μεγάλη Ιδέα. Η ιδέα που προτάθηκε και ισχύει μέχρι και σήμερα για την καταστροφή των χημικών ήταν να συγκεντρωθούν τα τοξικά στο λιμάνι της Λαττάκειας στη Συρία, από εκεί να μεταφερθούν με δύο φορτηγά πλοία, το δανέζικο ArkFututraκαι το νορβηγικό TAIKO στο λιμάνι της GioiaTauro, στην Ιταλία. Στην συνέχεια, τα χημικά θα φορτωθούν στο αμερικάνικο πλοίο MV Cape Ray, το οποίο θα κατευθυνθεί στα διεθνή ύδατα, σε άγνωστη τοποθεσία μεταξύ Ελλάδας, Ιταλίας, Μάλτας και Λιβύης, όπου ειδικοί από το Edgewood Chemical & Biological Center, το σημαντικότερο κέντρο ερευνών του στρατού των ΗΠΑ για βιολογικά και χημικά όπλα, θα καταστρέψουν το δηλητηριώδες φορτίο του με τη μέθοδο της υδρόλυσης, μέσα σε 60 μέρες[11]. Η μέθοδος της υδρόλυσης θεωρείται μέχρι σήμερα η καλύτερη μέθοδος για την καταστροφή χημικών όπλων. Η μόνη υποσημείωση είναι ότι η συγκεκριμένη μέθοδος δεν έχει ξαναγίνει ποτέ εν πλω[12].
Σήμερα, τα δύο εμπορικά πλοία βρίσκονται στο λιμάνι της Ιταλίας GioiaTauroκαι μεταφορτώνουν εν πλω το τοξικό τους υλικό, στο MV Cape Ray, καθώς μετά από κινητοποιήσεις των κατοίκων απαγορεύτηκε η μεταφορά των χημικών όπλων να πραγματοποιηθεί στη στεριά.
Η ειδική συντονίστρια του ΟΗΕ για τα χημικά όπλα της Συρίας SigridKaag[13] δήλωσε: Όλα τα χημικά προτεραιότητας θα καταστραφούν στη θάλασσα της Μεσογείου, στο Αμερικανικό πλοίο MV Cape Ray. Τα λιγότερο επικίνδυνα θα καταστραφούν από εταιρίες και χώρες που προθυμοποιήθηκαν να τα αναλάβουν, όπως στην περίπτωση της Γερμανίας, στην πόλη Munster[14].
Στο σημείο αυτό γεννιούνται ερωτήματα που αντί να δίνουν απαντήσεις προκαλούν ερωτήσεις, κεντημένες μέσα από διατυπώσεις συμφερόντων. Ο ευρωβουλευτής Κρίτων Αρσένης ένας από τους Έλληνες πολιτικούς που ασχολούνται με το ζήτημα και οποίος έχει κάνει πολλαπλές παρεμβάσεις στο Ευρωκοινοβούλιο και στον ΟΗΕ, δήλωσε: “Αν δε διαβάζαμε το δημοσίευμα του BBC[15] δε θα θα μαθαίναμε τίποτα για την τοποθεσία των χημικών στην μεσόγειο, καθώς ο υφυπουργός Εξωτερικών δήλωνε ότι δε γνώριζε τίποτα για τον τόπο και το χρόνο της καταστροφής. Παρόλα αυτά διαπιστώνουμε ότι θα γίνει ανοιχτά της Κρήτης και ότι ήδη το δανέζικο πλοίο ArkFutura μετέφερε στα τέλη Δεκέμβρη ένα ποσοστό των χημικών από το λιμάνι της Λαττάκειας στη Νότια Ιταλία . Από τότε το πλοίο έχει κλείσει το σύστημα εντοπισμού θέσης (AIS) – προφανώς για λόγους ασφαλείας”[16].
Από την άλλη το υπουργείο Εξωτερικών και συγκεκριμένα ο υπουργός Ευ. Βενιζέλος, χειρίζεται το θέμα από μια ανησυχητική απόσταση υποστηρίζοντας ότι η Ελλάδα ήταν μόνη χώρα της Μεσογείου η οποία αντέδρασε και ότι δεν μπορεί να υπάρξει αποτροπή της επιλογής της Μεσογείου καθώς, σύμφωνα με τον OPCW, οι καιρικές συνθήκες της Μεσογείου είναι καταλληλότερες από αυτές του Ατλαντικού. Σύμφωνα ωστόσο με τον Βαγγέλη Πισσία, καθηγητή στο ΤΕΙ Αθηνών και υπεύθυνο εργαστηρίου Διαχείρισης Υδατικών Πόρων, η απλουστευτική σκέψη ότι τα κύματα του ατλαντικού είναι μεγαλύτερα δεν αποτελεί σταθερό επιχείρημα, διότι την ίδια στιγμή η μικρότερη απόσταση μεταξύ των κορυφών των κυμάτων της μεσογείου είναι πιθανό να δημιουργεί μεγαλύτερα προβλήματα σταθερότητας κατά την εν πλω υδρόλυση. Όπως αναφέρει και ο βιολόγος Κώστας Ζαχαριάδης, οι συνέπειες σε περίπτωση αστοχίας σε μια κλειστή θάλασσα όπως της Μεσογείου είναι μεγαλύτερες από ότι στην περίπτωση του Ατλαντικού.
Επαναπροσδιορίζοντας την στάση της ελληνικής Κυβέρνησης αξίζει να σταθούμε στο γεγονός ότι ουδέποτε το υπουργείο Εξωτερικών αναφέρθηκε στα επιχειρήματα κατά της υδρόλυσης που έθεσε στον Οργανισμό για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων, καθώς επίσης δεν έχουμε διαβάσει μέχρι σήμερα σε κανένα μέσο, ούτε τα πανεπιστήμια έχουν λάβει, την επιστημονική προσέγγιση και τη μεθοδολογία για την υδρόλυση εν πλω.
Την ίδια στιγμή, καμία προθεσμία δεν έχει τηρηθεί. Όπως σημειώνει και ο David Blair της Telegraph , “δίχως ίχνος αμφιβολίας η προθεσμία της 30ης Ιουνίου για την καταστροφή των χημικών της Συρίας δε μπορεί να τηρηθεί”. Αν υπολογίσουμε ότι 80 τόνοι έχουν μεταφερθεί στο λιμάνι της Ιταλίας μοιάζει εξαιρετικά δύσκολο να μεταφερθούν οι υπόλοιπες ποσότητες μέχρι και τις 30 Ιουνίου. «Εάν συνεχίσουμε στο ρυθμό που πηγαίνουμε σήμερα, τότε θα έχουμε μεταφέρει όλα τα υλικά μέχρι τον Δεκέμβρη ή τον Γενάρη του επόμενου έτους», είπε ο Διοικητής των Βρετανικών δυνάμεων ενάντια στα χημικά και βιολογικά όπλα, De Bretton – Gordon[17].
Ο OlivierLepick από το Ίδρυμα Στρατηγικών Ερευνών στο Παρίσι χαρακτηρίζει, μιλώντας στη γαλλική εφημερίδα LeMonde, “προϊόν φαντασίας” το χρονοδιάγραμμα για την καταστροφή των χημικών όπλων της Συρίας. “Σε κατάσταση ειρήνης θα χρειάζονταν αρκετά χρόνια” σημειώνει.
Ίσως, τελικά, να μην υπήρχε εξαρχής κάποιο ολοκληρωμένο σχέδιο από τον Οργανισμό για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων. Το CNN στις 10 Οκτωβρίου του 2013 σημείωνε ότι για την ασφαλή καταστροφή 3.100 τόνων χημικών όπλων που έχουν στην κατοχή τους οι ΗΠΑ θα χρειαστούν πλέον των δέκα ετών[18]. Πώς γίνεται τότε τα χημικά της Συρίας που αγγίζουν τους 1.400 τόνους να καταστραφούν στην διάρκεια δύο μηνών, μέσα στην θάλασσα;
Στα πολλά ερωτήματα σχετικά με τον χώρο και τον χρόνο που έχει επιλεχθεί έρχεται να προστεθεί ίσως το μεγαλύτερο ερώτημα όλων, αναφορικά με τη μέθοδο που θα χρησιμοποιηθεί, αυτή της εν πλω υδρόλυσης. Η υδρόλυση είναι μια μέθοδος που έχει χρησιμοποιηθεί έως σήμερα μόνο στην στεριά και η οποία υπολογίζεται πως μπορεί να έχει 99.9% επιτυχία στη θάλασσα, εφόσον τα χημικά διατηρούν την αρχική τους σύσταση και υπό κανονικές συνθήκες[19].
“Το σχεδόν όμως στην στατιστική, δηλαδή η περίπτωση του 99.9% επιτυχία, είναι ολέθριο (riskanalysis)” όπως ανέφερε ο Βαγγέλης Πισσίας. “Ένα αεροπλάνο δεν πετά αν έχει 99.9% πιθανότητα να μην παρουσιάσει κάποιο πρόβλημα. Σκεφτείτε για κάθε 1000 αεροπλάνα που πετούσαν το ένα να έπεφτε”.
Σύμφωνα με τον Raymond Zilinskas, διευθυντή του τομέα χημικού και βιολογικού πολέμου του στρατού των ΗΠΑ και επιθεωρητή χημικών όπλων των Ηνωμένων Εθνών στο ΙΡΑΚ το 1994, “η υδρόλυση μπορεί να μην πετύχει αν υπάρχουν προσμίξεις στα χημικά, κάτι που δεν γνωρίζουμε, καθώς επίσης δεν υπάρχει ούτε εκτίμηση κινδύνου, ούτε μελέτη ανθρωπογενών/περιβαλλοντικών επιπτώσεων αν υπάρξει κάποιο ατύχημα. Δεν υπάρχει, με άλλα λόγια, εκτίμηση περιβαλλοντικού κινδύνου, δεν υπάρχει προηγούμενο, όλοι κάνουμε εικασίες” συμπληρώνει[20].
Πότε όμως ένα πρόγραμμα γίνεται επιστημονικά δεκτό και πότε απορρίπτεται; Ο Βαγγέλης Πισσίας αναφέρει πως “κατά την κατάθεση κάθε επιστημονικού προγράμματος λαμβάνεται υπόψη και η ανάλυση cost/benefit(κόστος/κέρδος). Όταν το κόστος υπερβαίνει το κέρδος κανένα πρόγραμμα δε προχωρά. Στην περίπτωση της εν πλω υδρόλυσης φαίνεται πως υπάρχει μόνο κόστος και απολύτως κανένα κέρδος”.
Συνολικά διαπιστώνεται ότι δεν υπάρχει επιστημονική μεθοδολογία, ούτε γνωρίζουμε με ποια κριτήρια καταρτίστηκε το πρόγραμμα που παρουσιάζεται. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι καμία χώρα έως σήμερα δεν δέχτηκε, ακόμα και επ’ αμοιβή, να καταστρέψει τα χημικά όπλα στο έδαφος της, επιλέγοντας εν τέλει ο Οργανισμός Απαγόρευσης Χημικών Όπλων έναν χώρο ανάμεσα σε χώρες με αδύναμες κυβερνήσεις.
Τι μέλλει γενέσθαι;
Άπαξ και τα χημικά όπλα έχουν απομακρυνθεί από τη Συρία δεν φαίνεται να συντρέχει λόγος γρήγορης καταστροφής τους. Ωστόσο οι κυβερνήσεις και τα οικονομικά συμφέροντα επιμένουν η διαδικασία να πραγματοποιηθεί στον συγκεκριμένο χώρο και την συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Τα ΜΜΕ τηρούν σιγή ιχθύος, με εξαίρεση κάποια τοπικά μέσα της Κρήτης, καλλιεργώντας κλίμα ασάφειας και εντείνοντας την ανησυχία του κόσμου. Τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή, αντικειμενικά ουδείς γνωρίζει.
“Όλα κρίνονται με οικονομικούς όρους και βάσει συμφερόντων. Οι χώρες πλέον γίνονται χώροι και οι αδύναμες κυβερνήσεις δεν στέκονται εμπόδιο στα οικονομικά συμφέροντα. Σήμερα είναι τα χημικά της Συρίας, αύριο οι γεωτρήσεις άντλησης πετρελαίου” αναφέρει ο Βαγγέλης Πισσίας. “Η αλληλεγγύη των κινημάτων και η αλληλοενημέρωση για την παύση της σιωπής είναι ο μόνος δρόμος” συμπληρώνει ο Κρίτων Αρσένης. Είναι τελικά στο δικό μας χέρι να ορίσουμε το πλαίσιο της αντίδρασης και να προχωρήσουμε εκεί που οι κυβερνήσεις υποχωρούν. Κάποιοι άνθρωποι στην Κρήτη ήδη έχουν κινητοποιηθεί, κάποιοι άλλοι στην Ιταλία και το Ιόνιο οργανώνονται προς αυτή την κατεύθυνση.
«Για το απέραντο παρελθόν της Μεσογείου, η πιο ωραία μαρτυρία είναι η μαρτυρία της ίδιας της θάλασσας. Πρέπει να το λέμε και να το ξανά λέμε. Πρέπει να την κοιτάμε και να την ξανά κοιτάμε. Βέβαια, μόνης της, δεν εξηγεί τα πάντα για το πολύπλοκο παρελθόν που δημιούργησαν οι άνθρωποι με περισσότερη ή λιγότερη λογική, ιδιοτροπία ή πλάνη. Αλλά η θάλασσα επανατοτοποθετεί με υπομονή τις εμπειρίες του παρελθόντος, τους ξαναδίνει τους πρώτους καρπούς της ζωής, τις βάζει κάτω από έναν ουρανό, μέσα σε ένα τόπο που μπορούμε να δούμε με τα ίδια μας τα μάτια, όμοιο με εκείνους του παλιού καιρού. Μια στιγμή προσοχής ή ψευδαίσθησης και όλα φαίνονται να ξαναζούν».
Fernand Braudel “Οι μνήμες της Μεσογείου” Προϊστορία και Αρχαιότητα.
[1] http://www.hrw.org/news/2013/09/10/syria-government-likely-culprit-chemical-attack
[2] The Huffington Post: “French Intel On Syria Attack Describes ‘Massive Use Of Chemical Agents’”
http://www.huffingtonpost.com/2013/09/02/french-intel-syria-attack_n_3856762.html
[3] BBC “MSF-backed hospitals treated Syria ‘chemical victims’: http://www.bbc.com/news/world-middle-east-23827950
[4] “France to propose UN resolution on Syria chemical weapons handover” http://www.france24.com/en/breaking/20130910-france-propose-un-resolution-syria-chemical-weapons-handover/?
[5] OPCW http://www.opcw.org/
[6] Sulfur mustard” http://en.wikipedia.org/wiki/Sulfur_mustard. Συμπτώματα: Κνησμός, δάκρυα, κάψιμο στους πνεύμονες. Προκαλεί επώδυνες φλύκταινες σε όλο το σώμα όταν εισπνέεται, χρόνιες βλάβες στους πνεύμονες, τύφλωση, καρκίνο. Μέθοδος προστασίας: Αντιασφυξιογόνος μάσκα.
[7] Sarin: http://en.wikipedia.org/wiki/Sarin. Συμπτώματα: Βήχας, εφίδρωση, ναυτία, αναπνευστικές δυσχέρειες. Μπορεί να προκαλέσει θάνατο από ασφυξία. Θανατηφόρος ποσότητα: 100 χιλιοστά του γραμμαρίου. Μέθοδος προστασίας: Αντιασφυξιογόνος μάσκα.
[8] VX: http://en.wikipedia.org/wiki/VX. Συμπτώματα: Bήχας, πονοκέφαλος, εκροή σιέλου και βλέννας από τη μύτη, ναυτία. Απορροφάται μέσω του δέρματος ή της εισπνοής. Θανατηφόρος ποσότητα: 10 χιλιοστά του γραμμαρίου. Μέθοδος προστασίας: Αντιασφυξιογόνος μάσκα, προστατευτική ενδυμασία.
[9] Watchdog says Syria has been cooperative on weapons. The New York Times. 9.10.2013
[10] “Albanians angry with U.S. over Syrian chemical weapons” http://www.reuters.com/article/2013/11/12/us-syria-crisis-albania-idUSBRE9AB10A20131112
[11] US ship awaits mission to neutralise Syria’s chemical weapons http://www.theguardian.com/world/2014/apr/10/syria-chemical-weapons-disposal-us-ship-cape-ray
[12] Η υδρόλυση είναι μια μέθοδος κατά την οποία τα τοξικά όπλα θα γίνουν λιγότερο συμπυκνωμένα σε βαθμό όπου δεν θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως όπλα δηλαδή να σκοτώσουν άμεσα κόσμο • Μετά την υδρόλυση το τελικό υγρό παραμένει τοξικό και διαβρωτικό αλλά όχι σε βαθμό που να σκοτώνει άμεσα . • Η μέθοδος βασίζεται σε χρήση ζεστού νερού με πίεση σε συνδυασμό με χρήση διαλυτικών χημικών ουσιών όπως το χλώριο. • Το τελικό διάλυμα (μετά την υδρόλυση) θα έχει όγκο 5 έως 14 φορές μεγαλύτερο από τον αρχικό ο οποίος είναι 700 τόνοι άρα ο τελικός όγκος των χημικών μετά την υδρόλυση μπορεί να φτάσει μέχρι και 9.800 τόνους. Chemical Biological Application and Risk Reduction Business Unit. The Field Deployable Hydrolysis System. US Army, Aug 2013, Vol 1: 8
[13] http://www.reuters.com/article/2013/11/30/us-syria-crisis-chemicals-idUSBRE9AT03S20131130
[14] “Germany agrees to help destroy Syria’s chemical weapons” http://www.bbc.com/news/world-middle-east-25664162
[15] Syria chemical weapons removal plan http://www.bbc.com/news/world-middle-east-25575931
[16] http://www.shipspotting.com/gallery/photo.php?lid=1321200
[17] Syria’s disarmament deal is coming apart. Will Obama lower the bar for success http://blogs.telegraph.co.uk/news/davidblair/100260128/syrias-disarmament-deal-is-coming-apart-will-obama-lower-the-bar-for-success/
[18] The United States is still getting rid of its chemical weapons http://edition.cnn.com/2013/10/11/us/u-s-chemical-weapons/
[19] Destroying Syrian Chemicals at Sea. American Thinker. 11.1.2014
Scientists raise alarm over plan to destroy Syria’s chemical weapons at sea. Washington Times. 10.12.2013
[20] Scientists raise alarm over plan to destroy Syria’s chemical weapons at
sea. Washington Times. 10.12.2013
* η φωτογραφία του εξωφύλλου από εδώ: http://www.stockvault.net/photo/138343/oil-barrels