Πριν λίγες ημέρες περπατούσα στην Πανεπιστημίου και αποφάσισα να αγοράσω ένα σάντουιτς από ένα καινούργιο μαγαζί. Σε παράλληλο χρόνο σέρφαρα στο κινητό μου και αντάλλαζα μηνύματα μέσω facebook. Αφού επέστρεψα στο γραφείο, μέσα σε λίγα λεπτά -αν όχι δευτερόλεπτα- στο προφίλ μου στο facebook εμφανίστηκε διαφήμιση του μαγαζιού που  μόλις είχα αγοράσει το σάντουιτς.

Ορατών τε πάντων και αοράτων

[Καθώς διαβάζεις το παρακάτω κείμενο διαφημιστικές εταιρείες ανιχνεύουν και αγοράζουν τα (μετά)-δεδομένα σου στο διαδίκτυο]

Με αφορμή την παραπάνω ιστορία άρχισα να διαβάζω για το παρεξηγημένο -μάλλον- dark web ή darknet (σκοτεινός ιστός), το οποίο εμπεριέχεται στο deep web (βαθύ ή αόρατος ιστός).

Στην αρχή σκεφτόμουν να γράψω ένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας αναλογιζόμενη τον τίτλο «dark web» γιατί σε συνδυασμό με τα άρθρα που έχουν γραφτεί γι αυτό, είναι πολύ εύκολο να νομίσει ο αναγνώστης πως το περιεχόμενο του είναι μόνο απαγορευμένο, σκιώδες καθώς – όπως αναφέρουν πολλά άρθρα[1]– αυτό που κάνουν οι χρήστες του dark web είναι να αγοράζουν ναρκωτικά, όπλα, να στήνουν τρομοκρατικές επιθέσεις και  να ανεβάζουν βιντεο παιδικής πορνογραφίας. Για λίγο, θεωρούσα πως είχα το απόλυτο δυστοπικό σενάριο[2] στα χέρια μου. Κατά την διάρκεια όμως της έρευνας συνειδητοποιούσα ότι το dark web δεν είναι τόσο σκοτεινό όσο ακούγεται από τον τίτλο του και ότι η δυστοπία δεν κρύβεται στην παιδική πορνογραφία και τους πληρωμένους δολοφόνους του isis που χρησιμοποιούν το dark web, αλλά στο απλό / ορατό διαδίκτυο (Surface web), όπου κάθε πτυχή της ζωής μας είναι ανοιχτή για ανάλυση από οποιονδήποτε έχει πρόσβαση στα δεδομένα μας.

Μήπως, τελικά, δεν είναι τόσο σκοτεινό το dark web;

Το dark web άρχισε να γίνεται ιδιαίτερα γνωστό, το 2013 όταν το FBI συνέλαβε τον 29χρονο Ross Ulbricht, ιδιοκτήτη του Silk Road[3] , για διακίνηση ναρκωτικών, καθώς και σε συνδυασμό με μια σειρά άρθρων που κυκλοφόρησαν όπου υποστήριζαν ότι το Isis χρησιμοποιεί το dark web για να οργανώνει τις τρομοκρατικές του επιθέσεις.

Αν διαβάσετε ένα τυχαίο άρθρο για το dark web θα έχετε την αίσθηση ότι το περιεχόμενο του είναι σκοτεινό – όπως και ο τίτλος του- και απαγορευμένο. Το αστείο όμως είναι ότι όσο σκοτεινό περιεχόμενο έχει το dark web άλλο τόσο και ανάλογο διαθέσιμο υλικό έχει και το Surface web (ορατός ιστός). Υλικό το οποίο είναι προσβάσιμο οποιαδήποτε στιγμή και από οποιονδήποτε χωρίς την ανάγκη για κάποιο φανταχτερό λογισμικό κρυπτογράφησης. Πολλά χρόνια πλέον, υπάρχουν ιστοσελίδες που μπορεί όποιος θέλει να αγοράσει καινούργιο ΑΦΜ, άλλο όνοματεπώνυμο, διεύθυνση, ημερομηνία γεννήσεως ή μια κλεμμένη πιστωτική κάρτα, κι όλα αυτά με κόστος μόνο ένα δολλάριο. Επίσης, τα φόρουμ με εξτρεμιστικές – τρομοκρατικές αφηγήσεις μπορεί να τα εντοπίσει ο καθένας που έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο. Το πρώτο φόρουμ της Al Qaeda ξεκίνησε το 2001 και παρόλο που ο ιστότοπος αυτός έχει κλείσει σήμερα, υπάρχουν πάρα πολλές ιστοσελίδες με βίαιο και εξτρεμιστικό περιεχόμενο στο ορατό διαδίκτυο που χρησιμοποιούνται καθημερινά. Και ναι, η παιδική πορνογραφία υπάρχει και είναι προσβάσιμη και στο surface web. Στην πραγματικότητα, είναι πολύ μεγαλύτερη στο Surface web από ότι στο dark web. Το 2014 το ίδρυμα The Internet Watch Foundation, ένα φιλανθρωπικό ίδρυμα που παρακολουθεί και καταγράφει ιστότοπους για σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων εντόπισε 31.266 διευθύνσεις URL που περιέχουν εικόνες παιδικού πορνογραφικού υλικού. Από αυτές τις διευθύνσεις URL, μόνο οι 51  ή το 0,2%, φιλοξενούνται στο dark web.

Ok, αλλά ποια είναι η διαφορά του dark web από το surface web;

Εν συντομία, το dark web αποτελεί κομμάτι του deep web, είναι υποσύνολο του. Deep web ονομάζουμε όλες εκείνες τις ιστοσελίδες που δεν μπορούμε να βρούμε μέσω μηχανών αναζήτησης, όπως είναι το chrome, safari, yahoo, mozilla κ.α.. Το 2001, ο Michael Bergman, ιδρυτής της εταιρείας Bright Planet, μια εξειδικευμένης εταιρείας πληροφορικής,  παρομοιάζοντας το διαδίκτυο με τον ωκεανό, επινόησε τον όρο Deep Web αναφερόμενος στους ιστότοπους που δεν μπορούν να βρουν οι μηχανές αναζήτησης και που αποτελεί το 96% του Διαδικτύου. Πρακτικά, όλοι χρησιμοποιούμε καθημερινά το deep web, από την στιγμή που χρειάζεται να βάλουμε έναν κωδικό πρόσβασης για να εισέλθουμε σε μια ιστοσελίδα, βλέπε για παράδειγμα το facebook.

Ένας χρήστης από την άλλη, που θέλει να σερφάρει στο διαδίκτυο ανώνυμα, σχεδόν για κάθε υπηρεσία επικοινωνίας υπάρχει μια αντίστοιχη, κρυπτογραφημένη διεύθυνση στο βαθύ διαδίκτυο όπως email, κοινωνικά δίκτυα και υπηρεσίες φιλοξενίας ιστοσελίδων (hosting services). Τα δεδομένα δεν βρίσκονται σε μεμονωμένες ιστοσελίδες αλλά σε βάσεις δεδομένων που είναι δύσκολο να εντοπιστούν από τις μηχανές αναζήτησης. Η πρόσβαση σε αυτούς τους ιστότοπους γίνεται μέσω Tor (The Onion Router)[4]. Το Tor είναι ένας ειδικός browser που δεν αποκαλύπτει τη διεύθυνση IP του χρήστη ενώ αναπτύχθηκε αρχικά από τον στρατό των ΗΠΑ, για να βοηθήσει στην ασφαλή μεταφορά επικοινωνιών και η χρήση του δεν θεωρείται παράνομη.

Ποιος είναι ο λόγος που δημιουργήθηκε το dark web;

Η ιστορία του διαδικτύου είναι μια ιστορία η οποία μας έχει επηρεάσει όλους. Όταν το 1989 ο Tim Berners-Lee εφάρμοσε τον Παγκόσμιο Ιστό (World Wide Web) οραματίστηκε έναν κόσμο όπου ο καθένας θα μπορούσε να ανταλλάσσει πληροφορίες και ιδέες άμεσα προσβάσιμες από τους υπολοίπους. 28 χρόνια μετά την δημιουργία του Παγκόσμιου Ιστού βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την μεγαλύτερη αντιπαράθεση που γέννησε η ύπαρξή του. Την παρακολούθηση. «Η αχίλλειος πτέρνα της επανάστασης του διαδικτύου» ή το «αθέατο ελάττωμα», όπως το χαρακτήρισε η δημοσιογράφος και ερευνήτρια σε θέματα τεχνολογίας Julian Angwin, είναι πως κάθε κίνηση μας στο διαδίκτυο μπορεί να ταξινομηθεί και να πουληθεί σε διαφημιστικές εταιρείες. Έτσι, μέσω αόρατης τεχνολογίας ανίχνευσης στους υπολογιστές μας μπορούν να μας παρακολουθούν, και, άρα, όποτε μας εντοπίζουν στο διαδίκτυο μπορούν να συλλέγουν τα δεδομένα μας και να δημιουργούν τα δικά τους συμπεράσματα σχετικά με τη ζωή μας.

«Η πιο λεπτομερής καταγραφή της ζωής μας γίνεται από εταιρείες τεχνολογίας» αναφέρει ο David Chaum, ο πατέρας της κρυπτογραφίας και της ανωνυμίας στο διαδίκτυο.

Στη  πραγματικότητα, υπάρχει μια αγορά που διαπραγματεύεται και πουλάει τα δεδομένα[5] των χρηστών. Είναι μία διαδικτυακή δημοπρασία, η οποία προσφέρει πληροφορίες σχετικά με τον κάθε χρήστη. Μέσω αυτής της διαδικασίας, οι εταιρίες αυτές συλλέγουν όλο και περισσότερες πληροφορίες για τους χρήστες του διαδικτύου. Άλλος ένας τρόπος να διαχειρίζονται τα δεδομένα των χρηστών είναι μέσα από τα κινητά τηλέφωνα, εφόσον η ρύθμιση του wifi είναι ανοιχτή και συνδεδεμένη, τότε μπορούν να τους εντοπίσουν. Αρκεί κάποιος να σκεφτεί ότι πλέον το Facebook γνωρίζει τα πάντα για τους χρήστες του, ενώ επιτρέπει στους διαφημιστές να χρησιμοποιούν όλο και περισσότερα προσωπικά δεδομένα, καθώς από το 2013 που βγήκε στο χρηματιστήριο, οι επενδυτές άρχισαν να απαιτούν περισσότερα έσοδα από διαφημίσεις, κυρίως από smartphones. Τώρα οι διαφημίσεις εμφανίζονται στην αρχική σελίδα του χρήστη, ανάμεσα σε ειδήσεις από τα media και σε αναρτήσεις φίλων. Πολλοί χρήστες δεν καταλαβαίνουν καν πως μια διαφήμιση είναι διαφήμιση.

Άραγε η απώλεια της ιδιωτικότητας είναι το τίμημα που πληρώνουμε για να έχουμε ήσυχους δρόμους και να νιώθουμε ασφάλεια;

Ο Bruce Schneier, κρυποτογράφος και ερευνητής σε θέματα τεχνολογίας υποστηρίζει ότι όλη αυτή η παρακολούθηση υποδηλώνει και την απώλεια της ελευθερίας μας. Οι εταιρείες αυτές λαμβάνοντας τα προσωπικά δεδομένα αποκτούν έλεγχο στις ζωές μας. Αναλύοντας τα μοτίβα επικοινωνίας μπορούν να προβλέψουν την καθημερινότητα μας και άρα να καθορίσουν παράγοντες σχετικά με τις ζωές μας. Σκέψου ότι εσύ μπορεί να δηλώνεις ετερόφυλος αλλά οι μηχανές αναζήτησης ή το Facebook να συμπεραίνουν μέσα από τις προτιμήσεις σου ότι είσαι αμφιφυλόφιλος. Ο Gary Coby διευθυντής και διαφημιστής του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος υποστηρίζει επίσης ότι το Facebook ήταν το κλειδί της νίκης του Donald Trump. Υποστήριξε ότι το κόμμα χρησιμοποίησε δεδομένα σχετικά με τους πιθανούς ψηφοφόρους για να τους προσεγγίσει μέσω των social media. «Αν είστε χρήστης του Facebook, τότε μπορώ να σας τοποθετήσω σε έναν ‘κουβά’ χρηστών τον οποίο κατόπιν θα χρησιμοποιήσω για να στοχοποιήσω συγκεκριμένους χρήστες», λέει ο Coby.

Οι παραπάνω ερευνητές φοβούνται πως στο άμεσο μέλλον, εάν ήδη δεν συμβαίνει, οι εταιρείες αυτές θα μας στοχοποιούν βάσει της ψυχοσύνθεσης μας χαρτογραφώντας κάθε κίνηση μας.

Για τους παραπάνω λόγους αλλά και για άλλους πολλούς, αρκετοί δημοσιογράφοι, cyber anarchists, cyber punks δημιούργησαν και χρησιμοποιούν το dark web ως μια πιο ασφαλή εναλλακτική λύση. Ο Edward Snowden το χρησιμοποίησε για να συλλέξει στοιχεία για την έρευνά του στο θέμα της NSA, ενώ τo 2013 το αμερικανικό περιοδικό New Yorker ανακοίνωσε τη δημιουργία του New Yorker’s Strongbox, μιας πλατφόρμας μέσω της οποίας πληροφοριοδότες μπορούν να μοιραστούν με ασφαλή τρόπο πληροφορίες και μηνύματα με τους δημοσιογράφους του περιοδικού. Τον Οκτώβριο του 2014, το Facebook δημιούργησε μια άλλη διεύθυνση στην οποία μπορεί να μπει κάποιος μέσω του TOR.

Και τώρα;

Το dark web είναι ένα παράλληλο σύμπαν του surface web. To διαδίκτυο και ο παγκόσμιος ιστός δημιουργήθηκαν στο όνομα της ελεύθερης πρόσβασης στην πληροφορία, της ανοιχτής επικοινωνίας και της ανωνυμίας (κατ’ επιλογή). Το dark web εμφανίστηκε μέσα από τις υπόγειες θεματικές του παγκόσμιου ιστού και της κρυπτογραφίας για να απαντήσει στην παρακολούθηση και την παραβίαση της ιδιωτικότητας που επέβαλαν επιχειρήσεις, εξουσίες και εκάστοτε κυβερνήσεις στο διαδίκτυο. Όσο κυβερνήσεις και εξουσιαστές θα παραβιάζουν την ιδιωτικότητα και την ελευθερία μας, τo dark web θα είναι ο πιο σημαντικός χώρος επικοινωνίας και σύνδεσης. Σε λίγα χρόνια, το dark web θα έχει αντικατασταθεί από μια άλλη πλατφόρμα επικοινωνίας που θα προστατεύει εμάς τους χρήστες από την παρακολούθηση. Η πληροφορία είναι δύναμη, από εμάς εξαρτάται αν θα την αφήσουμε στους λίγους ή αν θα την  μοιραζόμαστε όλοι μαζί.

“Σ’ αυτό το παιχνίδι γάτας – ποντικιού, θα κερδίσουν στο τέλος τα ποντίκια αλλά οι γάτες θα είναι καλά φαγωμένες”. Bruce Schneier

[1] Βλέπε:  Pentagon hunts for ISIS on the secret Internet http://edition.cnn.com/2015/05/12/politics/pentagon-isis-dark-web-google-internet/

One Step Ahead: Pedophiles on the Deep Web https://motherboard.vice.com/en_us/article/gvymzx/one-step-ahead-pedophiles-on-the-deep-web

[2] Μετά από λίγο κατάλαβα και βρήκα πως σεναριογράφοι και σκηνοθέτες είχαν ήδη φτιάξει ταινίες με θεματική το dark web. Βλέπε για παράδειγμα: την ταινία του 2016 «Dark Web»  2016 του σκηνοθέτη Bruno Vaussenat.

[3] Δείτε το ντοκιμαντέρ για τον Ross Ulbricht και το Silk Road: Deep Web  http://www.imdb.com/title/tt3312868/

[4] Βλέπε: https://el.wikipedia.org/wiki/Tor

Παρόμοιοι browsers με τον Tor είναι οι : I2P, Freenet, tail.

[5] Βλεπε: Cambridge Analytica αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες εταιρίες δεδομένων

Πριν δύο μήνες περίπου προβλήθηκαν στα δελτία των 20:30 και στα διεθνή Μέσα πλάνα από την βομβαρδισμένη και εγκαταλελειμμένη Συρία. Οι εικόνες αυτές τραβήχτηκαν και μεταδόθηκαν από μια κάμερα που ήταν τοποθετημένη πάνω σε ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος (UAV), γνωστότερου ως drone. Πριν λίγες ημέρες είδα πρώτη φορά drone στο κέντρο της Αθήνας. Στην παρέλαση πάλι, της 25ης Μαρτίου τα drones του στρατού έκαναν επίσημα την πρώτη τους εμφάνιση στο ελληνικό κοινό.

…Καλώς ήρθατε στην εποχή των drones…

Τα drones, που στην κυριολεξία σημαίνουν κηφήνες, είναι αρκετά δημοφιλή εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Αρκεί κάποιος να αναλογιστεί ότι από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 τα βλέπουμε σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας, ενώ δεν είναι λίγες και οι τηλεοπτικές σειρές και τα animation που τα προβάλλουν, εξοικειώνοντας και απενοχοποιώντας τους τηλεθεατές με την ύπαρξη και τη χρήση τους.

Η παρουσία τους ωστόσο δε μένει μόνο στις οθόνες, καθώς τα drones έχουν πολλές χρήσεις. Η Amazon θέλει να αποστέλλει βιβλία με drones, στην Αυστραλία τα χρησιμοποιούν για να εντοπίζουν τους καρχαρίες, η Google μέχρι το 2017 θέλει να μεταφέρει τα εμπορεύματα της με drones (1), στην Τεχεράνη μεταφέρουν φορτία μεθαμφεταμίνης, ενώ στην Β. Ντακότα ψηφίστηκε νόμος όπου η αστυνομία θα διαθέτει drones εξοπλισμένα με οπλισμό όπως: τέιζερ, λαστιχένιες σφαίρες, δακρυγόνα κ.α. (2). Η χρήση τους, πάλι, για στρατιωτικούς σκοπούς είναι ακόμα μεγαλύτερη (3). Η μεγάλη διάδοση της χρήσης των UAV έχει σήμερα δημιουργήσει τεράστια βιομηχανία, η οποία όπως είναι αναμενόμενο, προκαλεί αλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο (4).

Στην Ελλάδα (5) πάλι, σύμφωνα με δημοσιεύματα, οι κυβερνήσεις (τόσο ΝΔ-ΠΑΣΟΚ όσο Σύριζα-ΑΝΕΛ) συζητάνε την αγορά drones και για άλλες χρήσεις- εκτός δηλαδή από μαχητικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη που κατέχει ήδη ο στρατός- σκέφτονται να ενισχύσουν τον εξοπλισμό τους με drones για την επιτήρηση των συνόρων, για συλλογή δεδομένων, για παρακολούθηση διαδηλώσεων κ.α. (6). Σε παράλληλους χρόνους, η αμερικάνικη κυβέρνηση επιμένει ώστε το ελληνικό έδαφος να αποτελέσει πεδίο για στάθμευση των αμερικάνικων drones. Αίτημα το οποίο ακόμα εκκρεμεί.

Πολλά είναι τα ερωτήματα που αναπτύσσονται σε σχέση με τη διάδοση των drones, τόσο δεοντολογικά, όσο και νομικά. Αρκεί κάποιος να σκεφτεί ότι τα μαχητικά drones χρησιμοποιούνται στις σύγχρονες πολεμικές συγκρούσεις για να εντοπίζουν και να πλήττουν στόχους σε τοποθεσίες που θεωρούνται ριψοκίνδυνες ή απρόσβατες. Η μυστική χρήση τους από την αμερικάνικη κυβέρνηση και το στρατιωτικό της μηχανισμό έχει προκαλέσει αμφιλεγόμενες αντιδράσεις, καθώς σύμφωνα με δημοσιεύσεις παραβιάζει διεθνείς συνθήκες ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Τι συμβαίνει με τα drones;

Σύμφωνα με το Bureau of Investigative Journalism (Γραφείο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας), από το 2002 η αμερικάνικη κυβέρνηση έχει σκοτώσει περισσότερους από 4.000 στρατιώτες και άμαχους πολίτες στο Αφγανιστάν, το Πακιστάν, τη Σομαλία και την Υεμένη (7).

Οι αποκαλύψεις αυτές είχαν ως αποτέλεσμα την άμεση διεξαγωγή έρευνας από το Κογκρέσο, καθώς η κυβέρνηση Ομπάμα κρατούσε μυστική την πληροφορία, ενώ παράλληλα διατηρούσε απόρρητες τις ταυτότητες των ανθρώπων που σκοτώθηκαν από τη χρήση μαχητικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών.

Η ιστοσελίδα The Intercept , που επικεντρώνεται στις κατασκοπευτικές δραστηριότητες της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας (NSA), δημοσίευσε απόρρητα έγγραφα με τίτλο “The Drone Papers” όπου αποκάλυψε ότι πολλοί άνθρωποι σκοτώθηκαν από τη χρήση μαχητικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών. Σύμφωνα με τα έγγραφα, η κυβέρνηση Obama πραγματοποίησε βομβαρδισμούς -παρά τις πληροφορίες που είχαν ότι, προκαλούσαν το θάνατο σε άμαχο πληθυσμό- συνεχίζοντας έτσι την πολιτική στρατηγική που είχε ξεκινήσει ο G. W. Bush, αντιμετωπίζοντας τον κόσμο ως πεδίο μάχης (8).

Λίγη ιστορία…

Ήταν πριν 14 χρόνια, στις 4 Φεβρουαρίου του 2002, όταν η CIA χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος τύπου: Predator (9), με στόχο τη δολοφονία ενός ανθρώπου. Ο στόχος βρισκόταν στην επαρχία Paktia, στο Αφγανιστάν, κοντά στην πόλη Khost. Ο επιδιωκόμενος στόχος ήταν o Osama Bin Laden, ή τουλάχιστον κάποιος υπάλληλος της CIA είχε σκεφτεί ότι με τη χρήση μη επανδρωμένων αεροσκαφών θα ήταν πιο εύκολη η δολοφονία του. Λίγο μετά το περιστατικό και την αποτυχία της προσπάθειας, ο Donald Rumsfeld -Υπουργός Άμυνας της κυβέρνησης Bush- εξήγησε ότι “ Η εν λόγω ενέργεια έλαβε χώρα με στόχο την καταστροφή ενός εργοστασίου παραγωγής πυραύλων”. Το περιστατικό συνέβη όταν ο στρατός -για ένα μικρό χρονικό διάστημα- βοηθούσε το πρόγραμμα της CIA. Σύμφωνα με δημοσιογράφους και μετά από συνεντεύξεις με κατοίκους της περιοχής που βομβάρδισε η αμερικάνικη κυβέρνηση, έγινε γνωστό πως οι νεκροί ήταν άμαχοι, οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν συλλέκτες μεταλλικών απορριμάτων. Κάπως έτσι ξεκίνησε -να γίνεται γνωστή- η ιστορία της χρήσης των drones.

Γράφει ο Mark Mazzetti, στο βιβλίο του ‘The Way of the Knife’. “Είναι σπάνια η τεχνολογία που μπορεί να αλλάξει το πρόσωπο του πολέμου. Στο πρώτο μισό του περασμένου αιώνα τα τανκς και τα αεροπλάνα μεταμόρφωσαν τον τρόπο που ο κόσμος διεξήγαγε τους πολέμους του. Στα πενήντα χρόνια που ακολούθησαν κυριάρχησαν οι πυρηνικές κεφαλές και τα ICBMs, όπλα τρομακτικής δύναμης που έδωσαν ζωή σε νέα δόγματα ώστε να αποθαρρύνουν τα κράτη από το να τα χρησιμοποιήσουν. Η έλευση των μαχητικών drones απείλησε αυτή τη λογική: Ο πόλεμος πλέον είναι πολύ πιο εύκολος γιατί φαίνεται ελεύθερος από ρίσκο. Ο πήχης του πολέμου έχει κατέβει, η τηλεκατευθυνόμενη εποχή έχει ξεκινήσει και τα drones που σκοτώνουν έγιναν αντικείμενο γοητείας μέσα στη CIA” (2012:100)

Η σκέψη για την κατασκευή μαχητικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών ξεκινάει ακριβώς από αυτό που περιγράφει ο Mazzeti, για έναν πόλεμο χωρίς ρίσκο. Όταν λίγο πριν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο άρχισε να απασχολεί στρατιωτικούς, ερευνητές και επιστήμονες το πώς θα διεξάγουν πολέμους χωρίς να σκοτώνεται το ανθρώπινο δυναμικό τους (10).

(…) στο Πακιστάν, οι έφηβοι έχουν δημιουργήσει τη δική τους αργκό και αντί να λένε “Fuck you” και “άντε γαμήσου”, όπως λένε οι περισσότεροι έφηβοι του πλανήτη, λένε “I hope you get droned”.

Η ιστορία όμως των μαχητικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών δεν έχει να κάνει μόνο με την ιστορική κατασκευή τους αλλά αποτελεί και μια ιστορία γεωγραφίας. Από τις ζούγκλες του Βιετνάμ μέχρι τα βουνά του Πακιστάν, οι άνθρωποι ξέρουν και ξεχωρίζουν τα drones από τον ήχο τους. Για παράδειγμα, στο Πακιστάν, οι έφηβοι έχουν δημιουργήσει τη δική τους αργκό και αντί να λένε “Fuck you” και “άντε γαμήσου”, όπως λένε οι περισσότεροι έφηβοι του πλανήτη, λένε “I hope you get droned”, “ελπίζω να σε βρει το drone”. Έτσι τα drones έχουν μετατραπεί σε οιονεί βρισιές, οι οποίες κυριαρχούν τη ζωή τους ως ένα αντικειμενικό γεγονός που τους σκοτώνει ενώ την ίδια στιγμή το εύχονται σε φίλους.

Ντρονοποίηση;

Δανειζόμενοι τον όρο “ντρονοποίηση” από τον Grégoire Chamayou, φαίνεται τελικά ότι το να γράφει κάποιος για τα drones είναι σαν προσπαθεί να αποκωδικοποιήσει τον τρόπο με τον οποίο η δυστοπία και το φαντασιακό αποτελούν κομμάτι της εν λόγω πραγματικότητας.

Για παράδειγμα, ο χρήστης ενός μαχητικού drone κατέχει μια κυρίαρχη εξουσία που όταν χρησιμοποιήσει βία, ρίχνοντας ένα πύραυλο στον στόχο που έχει εντολή, ο ίδιος ο χρήστης έχει μια απόσταση από το συμβάν, σαν να παίζει video game, την ίδια στιγμή όμως ο ίδιος βρίσκεται σε μια μόνιμη ασφάλεια και ασυλία από το αντικείμενο της επίθεσης του.

Από την άλλη, τα μη μαχητικά drones αποτελούν εργαλεία για την καλύτερη εξυπηρέτηση και προστασία των πολιτών. Από πότε όμως η τεχνολογία, όπως το Διαδίκτυο, τα κοινωνικά δίκτυα, οι CCTV cameras και τα drones, θεωρούνται ουδέτερα, χωρίς σκοπό και συμφέρον; Στην προσπάθεια της ανάλυσης των drones, θα πρέπει αρχικά να παραδεχτούμε ότι η τεχνολογία άρα και τα drones αποτελούν συνέχεια της κυρίαρχης τάξης και του συστήματος. Είναι εργαλεία μιας θεσμοθετημένης εξουσίας που στόχος τους δεν είναι απλά να υπηρετούν τις ανάγκες και τις επιθυμίες των ανθρώπων αλλά μάλλον περισσότερο να επεκτείνουν τον έλεγχο των εκάστοτε κυβερνήσεων. Μήπως τελικά, τα drones έχουν μετατραπεί σε εργαλεία επιτήρησης και ελέγχου, αντικαθιστώντας το σύγχρονο Panopticon του Bentham; Πόσα drones άραγε θα χρησιμοποιηθούν στο σύντομο μέλλον μετά τα συμβάντα σε Γαλλία και Βέλγιο; Πόσα drones θα τεθούν σε χρήση για την καλύτερη φύλαξη των συνόρων για τις προσφυγικές ροές, στο όνομα μιας νέας μορφής ασφάλειας;

Τα παραπάνω ερωτήματα δεν αφορούν την προστασία των προσωπικών μας δεδομένων ενάντια στην ασφάλεια που ισχυρίζονται ότι μας παρέχουν αλλά της ελευθερίας μας ενάντια στον έλεγχο.

Φαίνεται λοιπόν σαν να οδεύουμε προς έναν κόσμο σαν αυτόν που περιγράφει ο Mike Davis όπου : “Ο πραγματικός έλεγχος πάνω στις κινήσεις των ανθρώπων δεν έχει τόση ανάγκη από τα τείχη (σύνορα), όσο έχει την τεχνολογία. Αυτή είναι και η σφαίρα προς τη δημιουργία μιας κοινωνίας ολοκληρωτικού ελέγχου”, μιας κοινωνίας που όλοι εποπτεύουμε, καταπιέζουμε και επιτηρούμε.

Παραπομπές:
(1) To πρόγραμμα της Google ονομάζεται Project Wing έχει ήδη ξεκινήσει τις δοκιμαστικές πτήσεις ενώ πριν κάποιους μήνες έκανε το γύρο του Διαδικτύου ένα βίντεο με μια δοκιμαστική πτήση. Δείτε εδώ: http://www.digitaltrends.com/cool-tech/watch-googles-new-project-wing-drone-deliver-a-package/
(2) Η American Civil Liberties Union (ACLU), επισήμανε ότι η απόφαση είναι επικίνδυνη διότι η χρήση τέτοιων μέσων θα καταστήσει ευκολότερη τη χρήση βίας εξ αποστάσεως από την αστυνομία. Τα μη θανατηφόρα όπλα σκοτώνουν και αυτά. Σύμφωνα με τον ιστότοπο killedbypolice.net, τουλάχιστον 779 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί από την αστυνομία στις ΗΠΑ μέχρι στιγμής μέσα στο 2015.
(3) Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (IISS), η χρήση των μη επανδρωμένων αεροσκαφών (drones) για στρατιωτικούς ή άλλους σκοπούς θα είναι πολύ μεγαλύτερη στο μέλλον εξαιτίας της μείωσης του μεγέθους και του κόστους τους. https://www.iiss.org/en/about%20us/press%20room/press/archive/2014-9797/february-262d/use-of-drones-7b1b
(4) Για παράδειγμα η British Aerospace έχει μετοχές για την κατασκευή μη επανδρωμένων αεροσκαφών στις περισσότερες αγορές όπως το Ισραήλ, Νότια Αφρική, Γερμανία και Σουηδία.
(5) Τι ισχύει στην Ελλάδα και τι αξίζει να γνωρίζετε; http://www.pttl.gr/drones-rules-in-greece-00527/
(6) Η Ελλάδα στο Ισραήλ για να ψωνίσει drones που έχουν “δοκιμαστεί” στη Γάζα http://www.thepressproject.gr/article/69610/I-Ellada-sto-Israil-gia-na-psonisei-drones-pou-exoun-dokimastei-sti-Gaza
(7) Get the data: Drone wars: https://www.thebureauinvestigates.com/category/projects/drones/drones-graphs/
(8) Από το 2012 o James Bradley με τη χρήση εργαλείων εικόνας και πληροφορίας που διατίθενται δημόσια από το Bureau of Investigative Journalism και το Google Satellite View ανεβάζει εικόνες από επιθέσεις αμερικάνικων drones στο λογαριασμό “Dronestagram”. Η κάθε ανάρτηση είναι συνοδευόμενη από ημερομηνία, τοποθεσία και σύντομη περιγραφή του συμβάντος, αναμεταδίδεται σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
(9) Το σύστημα Predator σχεδιάστηκε για το Υπουργείο Άμυνας με σκοπό να κατέχει κάθε πληροφορία, να μπορεί να παρακολουθεί και να επιτηρεί σε συνδυασμό με την ικανότητα να μπορεί να σκοτώνει σε περίπτωση πολέμου. Η κατασκευή του άρχισε να πραγματοποιείται τη δεκαετία του 1980. Η επιλογή του ονόματος έχει αναφορές από την ταινία επιστημονικής φαντασίας με πρωταγωνιστή τον Arnold Schwarzenegger, όπου τα τα ρομπότ αιωρούνται στον ουρανό με στόχο να σκοτώσουν ανθρώπους.
(10) Η Ιστορία των Drones: https://understandingempire.wordpress.com/2-0-a-brief-history-of-u-s-drones/

Τον Ιανουάριο του 2009, οι New York Times δημοσίευσαν ένα ρεπορτάζ που αποκάλυπτε κάποιο μυστικό ισραηλινό σχέδιο επίθεσης στο Ιράν καθώς και σχετικές απόρρητες διαπραγματεύσεις του πρώην προέδρου Μπους με το Ισραήλ. Το δημοσίευμα βασιζόταν σε διαρροές διαβαθμισμένων πληροφοριών, από κρατικούς αξιωματούχους προς την εφημερίδα. Δυο χρήστες της τεχνολογικής ιστοσελίδας Arstechnica.com – ο ένας τους, μάλιστα, πολύ θυμωμένος με τη διαρροή- σχολίαζαν την αποκάλυψη, ως εξής:

«TheTrueHOOHA» ΤΙ ΣΤΟ ΔΙΑΟΛΟ
http://www.nytimes.com/2009/01/11/washington/11iran.html?_r=1&hp
«TheTrueHOOHA» Είστε μαλάκες εκεί στους NYTIMES;
«TheTrueHOOHA» προσπαθείτε να ξεκινήσετε ΠΟΛΕΜΟ; Για όνομα του Θέου, άλλα wikileaks μας βρήκαν
«Χρήστης 19» ρεπορτάζ κάνουν, φίλε.
«TheTrueHOOHA» ρεπορτάζ με απόρρητες μαλακίες
«Χρήστης 19» μπα
«TheTrueHOOHA» για μια αντιδημοφιλή χώρα κυκλωμένη από εχθρούς ήδη εμπλεκόμενους σε πόλεμο και για τις επικοινωνίες μας με αυτή τη χώρα σχετικά με τα σχέδια παραβίασης της κυριαρχίας μιας άλλης χώρας δεν δημοσιεύεις τέτοιες μαλακίες σε ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ
«Χρήστης 19» τεσπα
«TheTrueHOOHA» επιπλέον, ποιες είναι οι ανώνυμες πηγές που τους τα λένε;
«TheTrueHOOHA» θα’πρεπε να τους ρίξουν [σ.σ. πυροβολήσουν] στα αχαμνά
(…)

Και ο διάλογος συνεχιζόταν περιλαμβάνοντας την εξής στιχομυθία:

(…) «Χρήστης 19» είναι ανήθικο να κάνουν ρεπορτάζ για τις κρατικές μηχανοραφίες;
«TheTrueHOOHA» ΠΑΡΑΒΙΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ; ΝΑΙ
«Χρήστης 19» τεσπα
«Χρήστης 19» εθνική ασφάλεια
«TheTrueHOOHA» Εμμ, ΝΑΙΑΙΑΙΑΙΑΙΑΙΑΙ.
«TheTrueHOOHA» υπάρχει λόγος που αυτές οι μαλακίες είναι απόρρητες
«TheTrueHOOHA» κι όχι επειδή «ω καλύτερα να μην το μάθει ο λαός»
«TheTrueHOOHA» επειδή «η μαλακία δεν πρόκειται να πιάσει αν το Ιράν ξέρει τι κάνουμε»
(…)

[Μετάφραση, όπως παρατίθεται στο βιβλίο «Φάκελος Σνόουντεν», εκδ. Καστανιώτη]

Όπως φαίνεται, ο χρήστης «TheTrueHOOHA» ήταν έξαλλος με τη διαρροή των κρατικών μυστικών στην εφημερίδα. Δεν πρέπει, δε, να είχε σε καμία υπόληψη το Wikileaks, το οποίο είχε κάνει νωρίτερα την μεγαλύτερη αποκάλυψη στην ιστορία, διαρρέοντας εκατοντάδες χιλιάδες έγγραφα από τα διπλωματικά αρχεία των ΗΠΑ (Cablegate). Το εκπληκτικό είναι ότι ο «TheTrueHOOHA» ήταν ο Έντουαρντ Σνόουντεν, την εποχή που αντιλαμβανόταν ακόμα την πραγματικότητα ως ένας πατριώτης ρεπουμπλικάνος, και που όχι μόνο δεν πίστευε στην αξία των διαρροών, αλλά συνιστούσε να πυροβολούν στα αχαμνά τους τύπους που λειτουργούν ως βαθιά λαρύγγια.

Η στιχομυθίες αυτές και η ταυτότητα του «TheTrueHOOHA» ήρθαν στο φως το 2013, όταν πια ο Σνόουντεν ήταν φυγάς και καταζητούμενος από τις αμερικανικές αρχές, έχοντας κάνει τη μεγαλύτερη διαρροή απόρρητων εγγράφων που έχει καταγραφεί ποτέ στην ιστορία (NSA leaks). Το τι μεσολάβησε ώστε από συντηρητικός υπερασπιστής της κρατικής μυστικότητας να γίνει ακτιβιστής εγκαταλείποντας τα πάντα και διακινδυνεύοντας τη ζωή του, είναι ίσως το κλειδί για να καταλάβουμε τι κάνει σημαντικές τις διαρροές πληροφοριών αυτού του είδους.

πηγή: https://www.flickr.com/photos/mw238/14898437980

Είναι η κρίση νομιμότητας, ηλίθιε

Ο Γιοκάι Μπένκλερ, καθηγητής της Νομικής του Χάρβαρντ, υποστηρίζει ότι αυτό με το οποίο ήρθε αντιμέτωπος ο Σνόουντεν ήταν η κρίση νομιμότητας του συστήματος για το οποίο δούλευε. Το ίδιο κίνητρο εξηγεί, σύμφωνα με τον Μπένκλερ, τις περισσότερες από τις υποθέσεις διαρροών που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ. Και μάλιστα, η τρέχουσα κρίση, του θυμίζει μια ανάλογη σειρά αποκαλύψεων από βαθιά λαρύγγια που είχε πυροδοτήσει ο πόλεμος του Βιετνάμ, τη δεκαετία του 1970.

Ο ίδιος ανέλυσε τις 22 υποθέσεις που έχουν καταγραφεί στις ΗΠΑ από από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και έκτοτε, για τις οποίες ασκήθηκαν διώξεις ή οι οποίες καταχωρήθηκαν ως υποθέσεις διαρροών έστω κι αν δεν υπήρξαν διώξεις. Οι 16 από αυτές χρονολογούνται από το 2002 και μετά, και η συνήθης εξήγηση που δίνεται γι’αυτή την κορύφωση είναι ότι «φταίει η τεχνολογία» και η δυνατότητα μεταφοράς των απόρρητων εγγράφων. Αποδίδεται, δηλαδή, στην ψηφιοποίηση των αρχείων και στο ότι είναι ευκολότερο να τα κατεβάσει κανείς μαζικά και να τα δημοσιοποιήσει ανοιχτά (κατά το στυλ του Wikileaks) ή δίνοντάς τα σε δημοσιογράφους (όπως έκανε ο Σνόουντεν).

Ο Μπένκλερ απορρίπτει αυτή την επιχειρηματολογία: Τα στοιχεία «δεν υποστηρίζουν ούτε την άποψη ότι έχουμε γενικευμένη αύξηση των διαρροών, ούτε την ιδέα ότι ο σχετικά μεγάλος αριθμός διαρροών που αφορούν πράξεις αμφιλεγόμενης νομιμότητας προκλήθηκαν από την τεχνολογική αλλαγή», αναφέρει, έστω κι αν η τεχνολογία βοήθησε κάποιους. Κι αυτό, καταρχάς, γιατί μόνο οι πράξεις του Μπράντλεϊ (μετέπειτα Τσέλσι) Μάνινγκ, που έδωσε τα αρχεία του Πενταγώνου στο Wikileaks, και του Έντουαρντ Σνόουντεν διευκολύνθηκαν ξεκάθαρα από την τεχνολογία. Κατά δεύτερον, γιατί η κορύφωση των διαρροών μετά το 2002 αφορά τελικά κυρίως απόπειρες να δημοσιοποιηθούν περιπτώσεις συστηματικής κατάχρησης εξουσίας ή ανάγκης λογοδοσίας. Είναι αποκαλύψεις για την εποχή που ακολούθησε την 11η Σεπτεμβρίου 2001, που, στο όνομα ενός υποτιθέμενου πολέμου κατά της τρομοκρατίας, άνθρωποι απήχθησαν, βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν απ’αόριστον ή τέθηκαν υπό μαζική παρακολούθηση από τις αμερικανικές υπηρεσίες.

Σύμπτωμα της υπέρβασης των εξουσιών που έγιναν στο όνομα της 11ης Σεπτεμβρίου είναι και η εμμονή στις διώξεις των ανθρώπων που κάνουν τις διαρροές. Παρόλο που η αμερικανική νομοθεσία ενστερνίζεται την διαρροή πληροφοριών «ως έναν κρίσιμο μηχανισμό αντιμετώπισης εκείνων των καταστροφικών οργανωτικών δυναμικών που οδηγούν σε λάθη, ανικανότητα και κατάχρηση», η ισχύουσα τάση είναι η δίωξη των πληροφοριοδοτών. Είναι χαρακτηριστικό ότι στον Μπράντλεϊ Μάνινγκ επιβλήθηκε 35ετής κάθειρξη. Αν, όμως, οι αποκαλύψεις υπηρετούν την ανάγκη της δημοκρατίας για λογοδοσία, τότε η δίωξη των ανθρώπων που λειτουργούν ως βαθιά λαρύγγια, είναι σοβαρότερη απειλή από τις ίδιες τις διαρροές κρατικών μυστικών, συμπεραίνει ο Μπένκλερ.

«Οι διαρροές πληροφοριών θεωρούνται κεντρικός πυλώνας αντιμετώπισης της κυβερνητικής διαφθοράς και αποτυχίας, ανά τον κόσμο. Εκτός αν κάποιος πιστεύει ότι το κατεστημένο των υπηρεσιών εθνικής ασφάλειας αποτελεί κάποια μαγική εξαίρεση από τις δυναμικές που οδηγούν όλους τους οργανισμούς μεγάλης κλίμακας σε λάθη, τότε η διαρροή πληροφοριών πρέπει να είναι διαθέσιμη ως ένα όπλο στη φαρέτρα κάθε δημοκρατίας που θέλει να αναχαιτίζει τις τραγικές συνέπειες που ακολουθούν όποτε οι οργανισμοί εθνικής ασφάλειας διαπράττουν σημαντικά λάθη ή εμπλέκονται σε παρανομίες ή σε συστηματικές καταχρήσεις». – Yochai Benkler

πηγή: https://www.flickr.com/photos/posterboynyc/

Ασφάλεια εναντίον δημοκρατίας

Τι δεν έβλεπε, λοιπόν, ο «TheTrueHOOHA»-Σνόουντεν σε αντίθεση με τον πληροφοριοδότη-Σνόουντεν; Δεν έβλεπε ότι πίσω από το δίλλημα «ασφάλεια ή δημοκρατία» κρυβόταν επιμελώς το πραγματικό δίλημμα «μυστικότητα ή διαφάνεια», εξηγεί ο Μπένκλερ. Τα κράτη και οι κυβερνήσεις επικαλούνται τη σημασία που έχει η «εθνική ασφάλεια» για να επιβάλλουν μυστικότητα γύρω από τη δράση τους. Όμως πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι η εθνική ασφάλεια αποτελεί από μόνη της ένα αυθύπαρκτο σύστημα μέσα στο κράτος, και ως τέτοιο έχει ισχύ και δρα προσπαθώντας να περιορίσει την άσκηση ισχύος επάνω του από άλλα συστήματα, όπως από το σύστημα δημόσιας λογοδοσίας.

Σύμφωνα με την ίδια ανάλυση, στην περίπτωση των ΗΠΑ το σύστημα αυτό αποτελείται από οργανισμούς και θεσμούς της κρατικής γραφειοκρατίας (Πεντάγωνο, CIA, NSA κλπ) και την αντίστοιχη γραφειοκρατία της αγοράς (την βιομηχανία εξοπλισμών, παρακολουθήσεων κλπ) και «αναπτύσσει διάφορες ιδέες και έννοιες όπως “εθνική ασφάλεια” ή “μυστικότητα”, προκειμένου να κυνηγήσει στόχους και να αποκτήσει πόρους (περίπου το 4% του ΑΕΠ, ή το 1/6 των ομοσπονδιακών δαπανών) και απασχολεί ως εργατική δύναμη περίπου το 1% του πληθυσμού των ΗΠΑ που δουλεύεουν στο Υπουργείο Άμυνας, με έναν αντίστοιχο αριθμό να εργάζεται στην παράλληλη αγορά αυτού του συστήματος. Χρησιμοποιεί την μυστικότητα για να κατακερματίσει τη ροή πληροφοριών σχετικά με τη δομή και λειτουργεί έτσι ώστε να της επιτρέπει να προβάλλει ισχύ σε άλλα συστήματα και να αντιστέκεται σε δικές τους διεισδύσεις». Όπως έχουν καταδείξει οι διαρροές που έγιναν τον τελευταίο μισό αιώνα, «η προστασία της μυστικότητας σε αυτές τις περιπτώσεις είχε στόχο την προβολή ισχύος στη δημόσια αμερικανική σφαίρα, παρόλο που υποστηριζόταν ότι προστάτευε την προβολή ισχύος επί νόμιμων στόχων [εχθρών της ασφάλειας]». Με λίγα λόγια, το πολυδάπανο σύστημα που τρέφεται γύρω από την «εθνική ασφάλεια», χρησιμοποιεί την ισχύ του για να εξυπηρετήσει τον εαυτό του και για να αποτρέψει τον έλεγχό του από το αντίπαλο σύστημα «λογοδοσίας και διαφάνειας».

Αυτό, λοιπόν, ήταν που διαπίστωσε ο Έντουαρντ Σνόουντεν δουλεύοντας για την NSA. Είδε την υποκρισία της επίκλησης λόγων εθνικής ασφάλειας να καλύπτει τις μαζικές παρακολουθήσεις εντός και εκτός συνόρων, και όπως αποδείχθηκε αναθεώρησε τη άλλοτε στιχομυθία του με τον «Χρήστη19», όπου απαντούσε το ακριβώς αντίθετο από αυτό που αργότερα τον ηρωοποίησε στα μάτια πολλών και τον δαιμονοποίησε στα μάτια των παλιών ομοϊδεατών του:
«Χρήστης 19» είναι ανήθικο να κάνουν ρεπορτάζ για τις κρατικές μηχανοραφίες;
«TheTrueHOOHA» ΠΑΡΑΒΙΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ; ΝΑΙ

πηγή: https://www.flickr.com/photos/linksfraktion/10926888243

Γιατί οι Γερμανοί δεν συμπαθούν τις διαρροές;

Η Γερμανία είναι πιθανότατα η χώρα όπου καταγράφεται ο μεγαλύτερος θαυμασμός για αυτό που τόλμησε να κάνει ο πληροφοριοδότης της NSA. Αλλά αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ευρεία αντιπάθεια που επικρατεί στη χώρα για τα βαθιά λαρύγγια. Όπως εξηγεί η Αριάν Κλάιβιγκτ, μια Ολλανδή δημοσιογράφος, η οποία μελετά την αλλαγή της στάσης του ρόλου και της αποδοχής των πληροφοριοδοτών στις δυτικές κοινωνίες και ειδικά στη Γερμανία, ο θαυμασμός για τον Σνόουντεν εξηγείται από την βαθιά αντιπάθεια των Γερμανών στην παραβίαση της ιδιωτικότητάς τους από συστήματα παρακολουθήσεων. Η Γκεστάπο και η Στάζι έχουν αφήσει γερά αντισώματα στον πληθυσμό της χώρας.

Ταυτοχρόνως, όμως, είναι βαθιά ριζωμένη στην κουλτούρα τους «η αφοσίωση και οι όρκοι μυστικότητας στους χώρους εργασίας» κι έτσι απορρίπτουν τη διαρροή μυστικών εκτός ενός κλειστού κύκλου όπως η δουλειά (ή και η οικογένεια). Η γερμανική νομοθεσία απαγορεύει μάλιστα στους δημοσίους υπαλλήλους να αναφέρουν παρανομίες που έχουν διαπράξει οι προϊστάμενοί τους, με μια μικρή εξαίρεση που άρχισε να ισχύει μετά το 1999, λόγω συμμόρφωσης με κάποια διεθνή σύμβαση περί διαφάνειας που υιοθέτησε η χώρα, εξηγεί η Κλάιβιγκτ.

Έτσι δεν ακούγεται παράξενο που οι υπεύθυνοι για την απονομή ενός βραβείου πληροφοριοδοτών που απονέμεται κάθε δύο χρόνια στη Γερμανία, δυσκολεύονται ιδιαίτερα να βρουν υποψήφιους. Κι όχι επειδή αναζητούν βαθιά λαρύγγια σνοουντενικής κλίμακας, που να διαρρέουν τόνους κρατικών μυστικών. Μια πολύ χαρακτηριστική περίπτωση πληροφοριοδότη που έγραψε ιστορία ήταν μια νοσοκόμα σε γηροκομείο του Βερολίνου, η Μπριγκίτε Χέινις, που απολύθηκε επειδή αποκάλυψε τις κακές συνθήκες νοσηλείας των τροφίμων. Οι καταγγελίες της «έγραψαν ιστορία» για το νομικό δίκαιο της χώρας, και το 2007 της απονεμήθηκε το συγκεκριμένο βραβείο, αλλά κανείς δεν την θυμάται, αναφέρει στην Κλάιβιγκτ ο πρόεδρος του Γερμανικού Δικτύου Πληροφοριοδοτών.

Η κρίση νομιμότητας της Ευρώπης

Στην από εδώ πλευρά του Ατλαντικού, η κρίση νομιμότητας φαίνεται να αγγίζει πολύ πιο έντονα τη λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι υγιές και ότι δεν έχει ταρακουνηθεί από τη δράση πληροφοριοδοτών ή ότι στην Ευρώπη δεν γίνεται επίκληση λόγων εθνικής ασφάλειας για να επιβληθεί μυστικότητα στις παρακολουθήσεις και άλλες δράσεις. Απλώς, οι πιο ηχηρές διαρροές των τελευταίων χρόνων αφορούν τη δράση των φορολογικών παραδείσων στην καρδιά της ηπείρου.

Η διαρροή των εγγράφων Φαλσιανί (βάσει των οποίων δημιουργήθηκε η γνωστή λίστα Λαγκάρντ) με τους πελάτες της τράπεζα HSBC που φυγάδευαν τις καταθέσεις τους στην Ελβετία, καθώς και η πιο πρόσφατη αποκάλυψη των Luxleaks, του συστήματος ειδικών συμφωνιών που είχε στήσει το κράτος του Λουξεμβούργου με τις πολυεθνικές που ήθελαν να κρύβουν τα κέρδη τους και να μην φορολογούνται, κάνει τα δύο κράτη να μοιάζουν αδελφάκια της Γκόθαμ Σίτι.

Βέβαια, σε μία από τις περιπτώσεις των συγκεκριμένων αποκαλύψεων, ο πληροφοριοδότης προστατεύθηκε. Ο Φαλσιανί κατέφυγε στη Γαλλία, η οποία αρνήθηκε να τον παραδώσει στην Ελβετία. Αντιθέτως, το Λουξεμβούργο άσκησε δίωξη εναντίον του φερόμενου ως υπεύθυνου της διαρροής.

Το μεγάλο ζήτημα είναι αν οι αποκαλύψεις έκαναν τον κόσμο λίγο καλύτερο, και αν ναι, πόσο. Όχι και πάρα πολύ. Οι διαρροές από την HSBC οδήγησαν στον εντοπισμό κάποιων πλουσίων που έκρυβαν τις περιουσίες τους, αλλά όπου τα συστήματα ελέγχου ήθελαν να κάνουν τα στραβά μάτια ή –όπως συνέβη στην Ελλάδα- να εξαφανίσουν τα στικάκια με τις λίστες, ή να κρύψουν ονόματα, απλώς το έκαναν. Ο δε πρώην πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου επί των ημερών του οποίου στήθηκε το κόλπο, ο Ζαν Κλωντ Γιουνκέρ, είπε ότι όλα έγιναν νόμιμα και συνέχισε να προεδρεύει της Ευρωπακής Επιτροπής με τις ευλογίες της πλειοψηφίας.

Επειδή, όμως, αν δεν σε λένε Γιώργο Βουλγαράκη, πιθανότατα δεν πιστεύεις πώς ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό, τα ευρωπαϊκά κράτη χρειάζονται κι αυτά να κουρδίσουν τα ηθικόμετρά τους.

πηγή: https://www.flickr.com/photos/118591608@N08/

Μια νέα (παλιά) ηθική για την κοινωνία και τη δημοσιογραφία

Το παράδειγμα της γερμανίδας νοσοκόμας είναι πολύ πιο κοντά στο πρότυπο του υπεύθυνου πολίτη που ονειρεύονται οι δημοκρατίες, ενώ ο Μάνινγκ και ο Σνόουντεν μοιάζουν με υπερήρωες, σαν τον Μπάτμαν που αναλαμβάνει να καθαρίσει για λογαριασμό των πολιτών όταν η διαφθορά στην Γκόθαμ Σίτι έχει κυριαρχήσει παντού. Αν, λοιπόν, τα βαθιά λαρύγγια είναι οι υπερήρωες της εποχής μας, είναι όλες οι διαρροές ανιδιοτελείς πράξεις ηρωισμού; Θα ήταν ένα πολύ αφελές συμπέρασμα.

Υπάρχουν πάρα πολλές διαρροές που εξυπηρετούν μια χαρά το σύστημα που υποτίθεται ότι εκθέτουν, οι οποίες χρησιμοποιούνται για να επηρεάσουν τη δημόσια ατζέντα, ή στο πλαίσιο εσωτερικών συγκρούσεων του ίδιου συστήματος. Αντί για “leaks” (τον αγγλικό όρο για τις διαρροές) ο καθηγητής της Νομικής του Χάρβαρντ Ντέιβιντ Πόζεν, τις ονομάζει “pleaks” -από τον συνδυασμό “plants” + “leaks”- δηλαδή «φυτεμένες» διαρροές, που κατά κανόνα γίνονται από στελέχη οργανισμών και θεσμών προς δημοσιογράφους, με κάθε άλλο παρά ανιδιοτέλεια, και χωρίς οι δήθεν πληροφοριοδότες να υφίστανται διώξεις.

Σε τι διαφέρει αυτό από την κλασσική δημοσιογραφική πρακτική, που όλες οι πληροφορίες αξιοποιούνται όταν συνεισφέρουν στη σύνθεση μιας ευρύτερης εικόνας για τον κόσμο, θα μπορούσε να αναρωτηθεί κάποιος. Διαφέρει στον βαθμό που η δημοσιογραφική διαχείριση αυτών των διαρροών επιτρέπει να κυριαρχεί η εικόνα που θέλουν να επιβάλλουν συγκεκριμένες πηγές, οι οποίες τυγχάνει να είναι ισχυροί παίκτες και φορείς εξουσίας. Κάτι που προσθέτει στον προβληματισμό το θέμα της «αντικειμενικότητας».

Η «αντικειμενικότητα» στη δημοσιογραφία είναι μια έννοια που μετράει λίγο λιγότερο από έναν αιώνα ζωής. Προτού εφευρεθεί και υιοθετηθεί ως μέτρο αξιοπιστίας, τα μέσα ενημέρωσης ήταν πολύ μικρότερα (σε μέγεθος και απήχηση) και εξέφραζαν ανοιχτά συγκεκριμένες απόψεις, απευθυνόμενα στις κοινωνικές ομάδες που συφωνούσαν με αυτές. Ήταν το βιομηχανικό μοντέλο του Τύπου, στις αρχές του 20ου αιώνα, που χρειαζόταν πιο μαζικά κοινά για να επιτύχει πωλήσεις και κέρδη, εκείνο που επέβαλε το στρογγύλεμα των απόψεων και προέβαλε την ανάγκη να υπάρχουν επαγγελματίες δημοσιογράφοι που θα αναλάβουν να μεσολαβούν ανάμεσα στις ελίτ που κυβερνούν και ασκούν εξουσία και στον απλό κόσμο που προσπαθεί να καταλάβει τι συμβαίνει. Και υιοθετήθηκε ο κανόνας που λέει ότι η αμεροληψία και η αντικειμενικότητα ήταν επαρκείς ενδείξεις επαγγελματισμού των δημοσιογράφων, στην υπηρεσία τους υπέρ της «αντικειμενικής αλήθειας».

Μόνο που στην πράξη η «αντικειμενικότητα» των κυρίαρχων ΜΜΕ δεν αποδείχτηκε πολύ αντικειμενική και τελικά δούλευαν σε μεγάλο βαθμό ή μόνο υπέρ των ελίτ. Από αυτό το σημείο η συζήτηση αποκτά πολλές προεκτάσεις, αλλά καθώς μιλάμε για την αξία και τη χρήση των διαρροών, θα μείνουμε σε μία: στην ανάγκη για διαφάνεια που προέκυψε λόγω των ουσιαστικών αλλαγών που επέφερε η ψηφιακή εποχή. Η διαφάνεια είναι το νέο στοιχείο που προστίθεται ως ένδειξη αξιοπιστίας στην διαχείριση των πληροφοριών, εξηγεί ο Ρίτσαρντ Σάμπρουκ, ερευνητής του Ιδρύματος Thomson Reuters, στην σχετική μελέτη του. Κι αυτό αφορά τόσο την επαγγελματική δημοσιογραφία –που επικρίνεται γιατί εξαρτήθηκε από τις επίσημες και τις κυρίαρχες πηγές πληροφόρησης και σταδιακά έπαθε επιλεκτική τύφλωση απέναντι σε εναλλακτικές φωνές και εκδοχές της αλήθειας-, όσο και την ίδια τη δημοκρατία, για να επιστρέψουμε στην ανάλυση του Μπένκλερ, για την αξία των διαρροών.

Ο Μπένκλερ, ας θυμηθούμε, υποστηρίζει ότι το δίλημμα που πρέπει να αντιμετωπίζει μια δημοκρατική κοινωνία δεν είναι «ασφάλεια ή δημοκρατία» αλλά «μυστικότητα ή διαφάνεια». Όταν η επιλογή είναι «διαφάνεια» ο κόσμος δεν έχει ανάγκη από διαρροές, καθώς μπορεί να υπάρχει πληροφόρηση και δημόσιος διάλογος. Όταν, όμως, τα συστήματα λογοδοσίας που προβλέπονται για τον έλεγχο των εξουσιών, απενεργοποιούνται με την επίκληση της ανάγκης για μυστικότητα, τότε τα βαθιά λαρύγγια που εκθέτουν καταχρήσεις και λάθη του συστήματος, είναι απαραίτητα όσο και το οξυγόνο που αναπνέουμε.

Θυμάστε την ιστορία της Dolly, της προβατίνας που κλωνοποιήθηκε; Ακόμα κι αν η συζήτηση για την αναπαραγωγική κλωνοποίηση αποτελεί μια ευφάνταστη σκέψη, καθώς δεν έχει εφαρμοστεί σε ανθρώπινους οργανισμούς, η γέννηση της αποτέλεσε το νέο έδαφος του μέλλοντος για την αναπαραγωγική τεχνολογία κατασκευάζοντας έναν προβληματισμό περί της ηθικής για τη δημιουργία τεχνητής ζωής.

Πριν από δύο εβδομάδες η Βουλή των Κοινοτήτων (Κάτω Βουλή) της Μ. Βρετανίας υπερψήφισε σχέδιο νόμου που επιτρέπει την δυνατότητα δωρεάς μιτοχονδρίων. Σύμφωνα με την αρμόδια Αρχή για την Ανθρώπινη Γονιμοποίηση και την Εμβρυολογία της Βρετανίας (HFEA), η συγκεκριμένη τεχνική ανοίγει το δρόμο για παιδιά με γενετικό υλικό (DNA) από τρεις γονείς. Συγκεκριμένα, 382 βουλευτές ψήφισαν υπέρ και 128 κατά της ιατρικής τεχνικής, στόχος της οποίας είναι να αποφεύγεται η αρνητική κληρονομικότητα από μητέρα σε παιδί.

Αυτή η νέα τεχνολογία αναπαραγωγής εκτιμάται ότι θα βοηθήσει εκατοντάδες ζευγάρια, τόσο στην Βρετανία όσο και στον υπόλοιπο κόσμο, να γεννήσουν υγιή παιδιά, χωρίς γενετικές ασθένειες που σχετίζονται με το DNA και κληροδοτούνται από τους βιολογικούς γονείς. Τα παιδιά δηλαδή που θα γεννούνται μέσω της συγκεκριμένης τεχνικής θα είναι απαλλαγμένα από σοβαρές κληρονομικές νόσους όπως η μυϊκή δυστροφία, η οποία οφείλεται στα ελαττωματικά μιτοχόνδρια (εργοστάσια παραγωγής ενέργειας των κυττάρων) της μητέρας.

Πιο αναλυτικά, θα λαμβάνεται γενετικό υλικό μέσα από το ωάριο της μητέρας και στη συνέχεια θα μεταφέρεται στον πυρήνα ενός υγιούς ωαρίου που ανήκει σε δότρια. Στη συνέχεια το ωάριο της δότριας θα γονιμοποιείται με το σπέρμα του άνδρα από το ζευγάρι στο οποίο η γυναίκα εμφανίζει πρόβλημα των μιτοχονδρίων. Το μωρό που θα προκύψει θα φέρει γενετικό υλικό από τους δύο γονείς του αλλά και μια μικρή ποσότητα, της τάξεως του 0,1%, από τη δότρια. Τα παιδιά αυτά θα γεννιούνται με DNA από 3 γονείς τα οποία θα το μεταβιβάζουν στα δικά τους παιδιά ενώ στις επόμενες γενιές θα μεταφέρεται υγιές γενετικό υλικό, με αποτέλεσμα να εξαλείφονται οριστικά γενετικές ανωμαλίες που αποβαίνουν θανάσιμες για όσους γεννιούνται με αυτές.

Παρά τις ιατρικές εξελίξεις το συγκεκριμένο θέμα έχει εγείρει αρκετές αντιδράσεις. Από την μια πλευρά υπάρχουν αυτοί που υποστηρίζουν ότι η νέα τεχνική αναπαραγωγής “είναι το φως στην άκρη ενός σκοτεινού τούνελ” για πολλές οικογένειες. Στην αντίπερα όχθη όμως, πολέμιοι αυτής της θέσης ισχυρίζονται ότι η τεχνική προσκρούει σε ζητήματα βιοηθικής αφού από τη μία πλευρά για να εφαρμοστεί θα πρέπει να καταστρέφονται έμβρυα, ενώ την ίδια στιγμή ωθεί τους ανθρώπους στην επιλογή μια οριοθετημένης “κανονικότητας” η οποία, μελλοντικά, ίσως να οδηγήσει με την σειρά της στην απόλυτη επιλογή του πώς να είναι το παιδί που πρόκειται να γεννηθεί.

Τις τελευταίες δεκαετίες γνωρίζουν τεράστια ανάπτυξη οι λεγόμενες Νέες Τεχνολογίες Αναπαραγωγής¹ (ΝΤΑ), καθώς προκαλούν συζητήσεις για τις επιδράσεις που έχουν επιφέρει στη φύση, τον πολιτισμό, το άτομο, την κοινωνία, το φύλο, καθώς και σε μια από τις θεμελιώδεις κατηγορίες του δυτικού πολιτισμού, τη συγγένεια. Στο κατά πόσο δηλαδή οι ΝΤΑ ορίζουν τα θεσμικά πλαίσια εξουσίας, κατασκευάζοντας έτσι σύγχρονους τρόπους ταξινόμησης και αποκλεισμού.

Σύμφωνα με τον Micheal Foucault οι πρακτικές αυτές, όπως οι ΝΤΑ, οι κοσμικές επεμβάσεις, οι προγεννητικές διαγνώσεις, ονομάζονται “τεχνολογίες του εαυτού”, οι οποίες προσδιορίζουν τον άνθρωπο, ή αλλιώς, όπως εννοιολογεί ο Foucault, το βιοπολιτικό υποκείμενο, περιγράφοντας και καθορίζοντας τα πλαίσια συμπεριφοράς του.²

Ο Foucault στο βιβλίο του “Ιστορία της Σεξουαλικότητας”, κατέδειξε τη βιοπολιτική ως κεντρική πολιτική τεχνική του μοντέρνου κράτους, που μέσω των τεχνολογιών του εαυτού παράγει πειθαρχική βιοεξουσία με κατηγορίες που νοηματοδοτούν το υποκείμενο και την πολιτική κοινωνία. Ανέλυσε τα ταξινομικά συστήματα που παράγουν, όχι μόνο τις σεξουαλικές κατηγοριοποιήσεις, αλλά και τις έννοιες της οικογένειας, του άνδρα, της γυναίκας, του πολίτη. H προσέγγισή του ενεργοποίησε τις τελευταίες δεκαετίες ένα μεγάλο πεδίο προβληματικής σχετικά με τους τρόπους συγκρότησης των υποκειμένων στη βάση ταξικών, έμφυλων, φυλετικών, σεξουαλικών κατηγοριών που εσωτερικεύονται και αναπαράγουν τις δομές της κυριαρχίας.³

Εξετάζοντας τις ποικιλόμορφες στρατηγικές των ανθρώπων μέσα από τις τεχνολογίες του εαυτού ή την ηθική για την φροντίδα του εαυτού, η ερώτηση έγκειται στο κατά πόσο οι άνθρωποι μπορούν να αντισταθούν στις συνέπειες της σύγχρονης εξουσίας, δηλαδή της τεχνολογίας; Ήδη από το 1966 ο Paul Rabinow χρησιμοποίησε τη λέξη “βιοκοινωνικότητα” για να περιγράψει τη στρατολόγηση σε μια νέα ταυτότητα πολιτικής, όπου οι άνθρωποι έρχονται σε αυτές τις ομάδες για να κατηγοριοποιήσουν τους εαυτούς τους με συγκεκριμένες γενετικές αφηγήσεις και πρακτικές. Η τεχνολογία δηλαδή της γενετικής αποτελεί πλέον μια νέα μορφή πρακτικής στην οποία οι άνθρωποι καλούνται να διακρίνουν τη σύνθετη αλληλεπίδραση της γενετικής, συνειδητοποιώντας τα οφέλη ή τα ιατρικά δηλητήρια.

Μήπως τελικά η γενετική της τεχνολογίας μέσα από την βιοιατρική αντικαθιστά το ρόλο του θεού και της φύσης με αυτόν της τεχνολογίας;

Μια άποψη αναφέρει, μέσα από τη γλώσσα της επιθυμίας, ότι το δικαίωμά στην ελεύθερη επιλογή το έχουν όλοι, δηλαδή το να μπορούν να κάνουν μια αισθητική επέμβαση ή όπως το παραπάνω παράδειγμα να αποκτήσουν παιδί από το ωάριο μιας δότριας. Ωστόσο, η ιδεολογία της επιλογής θέτει ένα μεγάλο ζήτημα αναφορικά με τις ΝΤΑ, αλλά και σε άλλες περιπτώσεις τόσο στην επιλογή της χειρουργικής επέμβασης για μια καλύτερη εμφάνιση, όσο και στην επέμβαση της τεχνολογίας μέσω γενετικών τέστ για την συνέχεια της αναπαραγωγής. Από την μια πλευρά, υπάρχει η αναπαραγωγική επιλογή της τεχνολογίας και από την άλλη, η ευγονική αποβολή. Σύμφωνα με τoν επικεφαλή της εφαρμοσμένης γενετικής, Clair Francomano, η μόνη σίγουρη χρήση των προγνωστικών τεστ εγκυμοσύνης είναι η αποφυγή της γέννησης ενός παιδιού με διπλή κυρίαρχη ασθένεια.⁴ Παρ’ όλα αυτά, έχει παρατηρηθεί σε έρευνες που έχουν γίνει σε ζευγάρια νάνων (Little People of America) ότι αν και κάνουν χρήση των προγνωστικών τεστ εγκυμοσύνης, αποφασίζουν να αποβάλουν επειδή τα παιδιά τους θα γεννηθούν μεσαίου αναστήματος κι όχι επειδή έχουν πρόβλημα υγείας.⁵

Ακόμα κι αν το παράδειγμα με τους νάνους δεν είναι το πιο κατάλληλο, γίνεται εμφανές το πόσο η αγορά κατευθύνει την κοινωνία, δηλαδή το πως η εξουσία της τεχνολογίας και του καπιταλισμού έχουν διεισδύσει στην ταυτότητα του υποκειμένου, προβάλλοντας μια γενετική της “κανονικότητας”. Ίσως τελικά όλες αυτές οι τεχνικές να ωθούν τη συνθήκη μας σε αυτό που αναφέρει η ανθρωπολόγος Marylin Strathern, ότι η εποχή μας ίσως θεωρηθεί “η περίοδος στην οποία γίναμε ικανοί να αναλάβουμε τον έλεγχο της ίδια μας της βιολογίας και ιδιαίτερα της ίδιας μας της αναπαραγωγικής διαδικασίας”.⁶

Τι συμβαίνει;

H χρήση των ΝΤΑ, ή αλλιώς η ευγονική τεχνολογία, αποτελούν μια πολιτιστική, οντολογική και ιστορική ανατροπή, ενώ η ύπαρξη τους είναι αυτό που ο Foucault ονομάζει “τάξη πραγμάτων” συνδυάζοντας την εργασία, τη ζωή και τη γλώσσα. Οι κανονιστικές νόρμες βιοεξουσίας επιβάλλονται πάνω στη ζωή των ανθρώπων μέσα από έναν κατ’ επιταγήν καταναλωτισμό, που υπαγορεύει πως δεν υπάρχει άλλη επιλογή από να ασκεί κανείς τη δυνατότητα της επιλογής. Η γένεση της Dolly από την άλλη, ακόμα κι αν αυτή δεν ζει πια, έδειξε ότι ίσως η ανθρώπινη κλωνοποίηση δεν είναι μακριά, παρά τις νομοθεσίες που εφαρμόστηκαν κατά τη διαδικασία της κλωνοποίησης, οδηγώντας σε μια επιλογή της τελειότητας. Το ζήτημα ωστόσο είναι, τόσο οι ΝΤΑ όσο και γενικότερα οι ιατρικές και τεχνολογικές εξελίξεις, να μην υπάγονται σε έναν “πολιτισμό της επιχείρησης”, ακολουθώντας την ιδεολογία του καταναλωτισμού και μιας δήθεν έννοια της επιλογής. Αλλά να ανοίξει ένας διάλογος με στόχο όχι τον “άνθρωπο του αύριο”, αλλά έναν “ κόσμο του αύριο”.

Λίγο πριν τα Χριστούγεννα προβλήθηκε το εορταστικό επεισόδιο του Black Mirror, από το Channel 4, με τίτλο “White Christmas”. Όπως και τα παλιότερα επεισόδια, έτσι και το τελευταίο, μέσα από τη διερεύνηση των ορίων της φαντασίας δημιουργεί μια πραγματικότητα της οποίας η αλήθεια δεν απέχει πολύ από το σήμερα. Τα σύγχρονα μέσα της τεχνολογίας αποτελούν και στο συγκεκριμένο επεισόδιο τα εργαλεία που αποκωδικοποιούν και επαναπροσδιορίζουν την έννοια της κοινής γνώμης. Ο δυστοπικός κόσμος που περιγράφει δεν ανήκει αποκλειστικά στο παρακλάδι της επιστημονικής φαντασίας, αλλά αποτελεί μέρος ενός άμεσου μέλλοντος από το οποίο δύσκολα μπορεί κανείς να ξεφύγει. Κι αυτό γιατί ενώ δημιουργεί την αίσθηση της τεχνοφοβίας, που θα μπορούσε να αποτελεί μια προειδοποίηση για τους κινδύνους που ενέχει η τεχνολογία, ντετερμινιστικά περιγράφει τι συμβαίνει ήδη στην πραγματική ζωή.

Το επεισόδιο είναι χωρισμένο σε έξι μέρη με τρεις ιστορίες οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους σε μια μεγαλύτερη αφήγηση. Με έναν pick-up artist, guru της υψηλής τεχνολογίας, να αποτελεί τον συνδετικό κρίκο σε όλες τις ιστορίες, ακολουθεί την κουλτούρα των κοινωνικών δικτύων ενώ εισάγει μέσα από μια γκροτέσκα αισθητική την ιδέα του “blocking” σε πραγματικές διαστάσεις. Με τεχνολογικά χαρακτηριστικά του σύγχρονού κόσμου, όπως τα google glasses, τα οποία δεν φοριούνται αλλά ενσωματώνονται και γίνονται αντικείμενο, αναπόσπαστο φετίχ της ανθρώπινης σκέψης, ένας άντρας – με την βοήθεια του guru της τεχνολογίας – μαθαίνει να φλερτάρει, ενώ ένας άλλος στην τρίτη ιστορία “μπλοκάρεται” από την έγκυο φίλη του, που σημαίνει ότι δεν μπορεί να την δει παρά μόνο σαν τηλεόραση συντονισμένη σε κανάλι χωρίς εκπομπή.

Η δεύτερη ιστορία του επεισοδίου ίσως και να χαρακτηρισθεί ότι έχει ξεφύγει από τα θεμιτά όρια της σύγχρονης τεχνολογίας, ωστόσο λειτουργεί καλά ως μια κριτική για το πώς θα ανταποκριθεί στην καινοτομία της ο σύγχρονος άνθρωπος. Εάν δηλαδή ένα προϊόν κάνει τη ζωή μας πιο εύκολη, τότε γιατί να σκεφτόμαστε τις συνέπειες του; Αν ένας κώδικας, μια κόπια του εαυτού μας, ενσωματωνόταν σε μια συσκευή, “cookie” σύμφωνα με το black mirror, αν μια προσομοίωση του εγκεφάλου μας γεμάτο κώδικες έκανε όλες τις δουλειές για εμάς, ακόμα κι αν βασανιζόταν μέσα από το χρόνο, τότε ποια είναι θέση μας;

Μπορεί οι παραπάνω σκέψεις να φαίνονται αρκετά ουτοπικές και το black mirror να είναι εμπνευσμένο από τη σκοτεινή επιστημονική φαντασία, ωστόσο η σημερινή τεχνολογία βρίσκεται ένα βήμα πίσω από μια συσκευή σαν το cookie. Και ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι προσπαθούν να κατανοήσουν την ιδέα της τρισδιάστατης εκτύπωσης (3D printing), οι επιστήμονες στο ΜΙΤ αναπτύσσουν τεχνολογία που την ονομάζουν τετραδιάστατη εκτύπωση (4D printing), η οποία μπορεί να δημιουργήσει έξυπνα υλικά (smart objects) για κάθε χρήση, τα οποία να είναι προγραμματισμένα να αλλάζουν τη συμπεριφορά τους ανάλογα με τα ερεθίσματα που δέχονται από το περιβάλλον τους. Η τετραδιάστατη εκτύπωση είναι σχεδόν όμοια με τρισδιάστατη εκτύπωση, αλλά με τον χρόνο ως την τέταρτη διάσταση σε αυτό, μέσω του προγραμματισμού των συστατικών που ενισχύουν το αντικείμενο. Αυτή η νέα τεχνολογία όχι μόνο επιτρέπει να εκτυπώνονται αντικείμενα, αλλά επιτρέπει τα αντικείμενα να αναμορφώνουν τον εαυτό τους ή να αυτό-συναρμολόγούνται με πάροδο του χρόνου.

Ο διευθυντής του εργαστηρίου Skylar Tibbits και η ολιγομελής ερευνητική ομάδα στο ΜΙΤ, όπου αναπτύσσουν την τετραδιάστατη εκτύπωση, υποστηρίζουν ότι η συγκεκριμένη ιδέα βασίζεται σε επιστήμες από την βιολογία και τη νανοτεχνολογία έως την φυσική και σχετίζεται με την κατανόηση βασικών αρχών συμπεριφοράς της ύλης ενώ θα μπορούσε να ξεκινήσει να εφαρμόζεται στις υποδομές και τις κατασκευές κτηρίων. Για παράδειγμα, ο Tibbits βλέπει ένα μέλλον γι’ αυτό που ονομάζει “προσαρμοστική υποδομή” (“adaptive infrastructure”) στο χώρο.

Η εφαρμογή της συγκεκριμένης τεχνολογίας βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο, όμως ας φανταστούμε τις δυνατότητες και τις επιπτώσεις που μπορεί αυτή να έχει στην αγορά. Ας φανταστούμε προϊόντα που θα έχουν κατασκευαστεί βάσει της συγκεκριμένης τεχνολογίας, πώς θα επισκευάζονται ή θα εξελίσσονται σύμφωνα με τον σωστό κώδικα. Κτήρια να κατασκευάζονται από το μηδέν ή να επισκευάζονται μετά από φυσικές καταστροφές. Τα αθλητικά μας παπούτσια να προσαρμόζονται ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες ή το άθλημα που κάνουμε. Ας φανταστούμε μια κόπια του εαυτού μας, στο χρόνο που έχουμε ρυθμίσει και με τον σωστό κώδικα να υπηρετεί τις επιθυμίες μας.

Όλα είναι εφικτά. Αυτό που είναι άξιο παρατήρησης είναι το πόσο γρήγορα συνηθίζουμε στις νέες συνθήκες και εξελισσόμαστε βάσει αυτών. Μήπως τελικά ο ρυθμός της αλλαγής είναι εκτός ελέγχου και δεν έχουμε εξελιχθεί αρκετά έτσι ώστε να μπορέσουμε να την αντιμετωπίσουμε, με τον ίδιο τρόπο που δεν είχαμε εξελιχθεί αρκετά για να αντιμετωπίσουμε την ευθύνη των πυρηνικών όπλων; Μήπως τελικά δεν είμαστε καν εξοπλισμένοι ώστε να αντιμετωπίσουμε τις πιθανές επιπτώσεις των κοινωνικών δικτύων; Κι ενώ η τεχνολογία και τα νέα μέσα παρουσιάζονται ως κάτι θετικό, πόσο άμεσα μπορεί να δημιουργηθεί ο πρώτος τουιτερικός ή φεισμπουκικός όχλος που θα σκοτώσει κάποιον σωματικά, απλά μπλοκάροντας τον;

φωτό: δωμάτιο παρακολουθήσεων της Στάζι – αναπαράσταση στο DDR Museum

Τη μέρα που η ελληνική ειδησεογραφία περιστρέφεται –δικαίως- γύρω από το αποτέλεσμα της τρίτης και τελευταίας ψηφοφορίας για εκλογή νέου Προέδρου της Δημοκρατίας (το οποίο συνεπάγεται άμεσες εκλογές) υπάρχει μια είδηση που μέχρι στιγμής δεν έχει καταφέρει να περάσει ούτε καν στα ψιλά των εγχώριων ΜΜΕ: Σύμφωνα με το νέο πακέτο διαρροών από τη δράση της NSA, που έρχεται σταδιακά στο φως χάρη στον Έντουαρντ Σνόουντεν, η Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας των ΗΠΑ έσπαγε τα συστήματα κρυπτογράφησης των δικτύων VPN (“virtual private networks”, δηλαδή εικονικών ιδιωτικών δικτύων), τα οποία θεωρούνται η ασφαλέστερη οδός επικοινωνίας για οργανισμούς όπως οι κυβερνήσεις κρατών, προκειμένου να τις παρακολουθεί. Η λεπτομέρεια που θα πληροφορηθεί κάπως αργά η απερχόμενη ελληνική κυβέρνηση, είναι ότι μόνο για το VPN που υποτίθεται ότι θα διασφάλιζε τη μυστικότητα των επικοινωνιών μεταξύ των μελών της, η NSA απασχολούσε 12 πράκτορές της.

 

“One example is virtual private networks (VPN), which are often used by companies and institutions operating from multiple offices and locations. A VPN theoretically creates a secure tunnel between two points on the Internet. All data is channeled through that tunnel, protected by cryptography. When it comes to the level of privacy offered here, virtual is the right word, too. This is because the NSA operates a large-scale VPN exploitation project to crack large numbers of connections, allowing it to intercept the data exchanged inside the VPN — including, for example, the Greek government’s use of VPNs. The team responsible for the exploitation of those Greek VPN communications consisted of 12 people, according to an NSA document SPIEGEL has seen.”

Απόσπασμα από την ανάρτηση του Der Spiegel (η υπογράμμιση από το Thecricket)

Την αποκάλυψη φέρνει στο φως το περιοδικό Der Spiegel, στο τρέχον τεύχος του. Οι νέες διαρροές Σνόουντεν αφορούν τις μεθόδους που χρησιμοποιούν οι αμερικανικές και βρετανικές μυστικές υπηρεσίες καθώς και οι σύμμαχοί τους στο “Five Eyes” προκειμένου να σπάσουν και τα τελευταία επίπεδα ασφάλειας του Ίντερνετ και να έχουν πρόσβαση στα πάντα. Όπως αποδεικνύουν τα απόρρητα έγγραφα, η NSA θεωρεί τα συστήματα κρυπτογράφησης «απειλή» για το έργο της, δηλαδή για την υποκλοπή πληροφοριών και την αντιμετώπιση κακόβουλων λογισμικών. Γι’αυτό επενδύει ιδιαίτερα στο σπάσιμό τους. Σε μεγάλο βαθμό τα έχει καταφέρει, ωστόσο το αισιόδοξο είναι ότι υπάρχουν ακόμα συστήματα κρυπτογράφησης που την δυσκολεύουν. Βέβαια, όπως επισημαίνουν, οι συντάκτες του Spiegel, τα συγκεκριμένα έγγραφα χρονολογούνται δύο χρόνια πίσω, οπότε μπορεί στο μεταξύ οι αμερικανοί και βρετανοί πράκτορες να έχουν σπάσει και τα τελευταία συστήματα.

Τα VPNs που πριν από είκοσι χρόνια χρησιμοποιούνταν κατά κύριο λόγο από κυβερνήσεις και μυστικές υπηρεσίες για τη διακίνηση απόρρητων πληροφοριών, είναι σήμερα διαθέσιμα σε όλους τους χρήστες που θέλουν ένα αυξημένο επίπεδο ασφαλείας στις επικοινωνίες τους από οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Τα χρησιμοποιούν τράπεζες, εταιρείες, πανεπιστήμια, ακόμη και ιδιώτες που δεν θέλουν να αφήσουν τις συναλλαγές τους εκτεθειμένες σε ενδεχόμενες παρακολουθήσεις. Επιπλέον, η ύπαρξή τους και το γεγονός ότι δεν είχε βρεθεί ακόμα ο τρόπος παραβίασής τους, δημιουργούσε σημαντικές δικλείδες ασφαλείας και ενάντια στο κοινό έγκλημα ή και σε πιο σοβαρές απειλές και επιθέσεις μέσω διαδικτύου.

Τις τελευταίες ώρες η διεθνής κοινότητα ειδικών σε ζητήματα διαδικτυακής ασφάλειας, τονίζει ότι για πρώτη φορά γίνεται γνωστό πώς ακριβώς η NSA έσπαγε τα συστήματα ασφαλείας των VPN και τα πρωτόκολλα SSL και TLS. Χαρακτηριστικό είναι το σχετικό τουίτ του Τζόναθαν Μάγιερ, στο μάθημα του οποίου βασίζεται η σειρά των αναρτήσεων που κάνουμε στο thecricket για τη νομοθεσία των ΗΠΑ περί παρακολουθήσεων:

Finally, some detail on how the NSA passively snoops SSL and VPNs. It targets protocols that lack forward secrecy. pic.twitter.com/BeM8xcJhFq

— Jonathan Mayer (@jonathanmayer) December 28, 2014

 

Επισημαίνουν επίσης τους κινδύνους που συνεπάγεται αυτή η δράση της NSA για την ασφάλεια όλων μας:

  The spies have just about destroyed communications security. Criminals, in and out of govt, are thrilled. http://t.co/pEOvHQKTGQ — Dan Gillmor (@dangillmor) December 29, 2014

Οι υποκλοπές μέσω παραβίασης των πρωτοκόλλων SSL και TLS, φαίνεται πως είναι κάτι παραπάνω από ρουτίνα για της μυστικές υπηρεσίες. Για το 2012 στόχος της NSA ήταν να φτάσει τα 10 εκατομμύρια παραβιάσεις συνδέσεων μέσω https τη μέρα. Έδειχναν μάλιστα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την στιγμή που οι χρήστες πληκτρολογούν τα password τους για να συνδεθούν σε δίκτυα και υπηρεσίες όπως τα Facebook, Twitter, Hotmail, Yahoo και το iCloud της Apple, ώστε να αποκωδικοποιήσουν τον τρόπο λειτουργίας των εφαρμογών κρυπτογράφησης, επισημαίνουν οι συντάκτες του Spiegel.

*  *  *

Όπως διαπιστώνεται, οι αμερικανοί πράκτορες διαχωρίζουν πέντε κλιμακούμενα επίπεδα δυσκολίας στο σπάσιμο των συστημάτων κρυπτογράφησης. Το “trivial” (μηδαμινό) αφορά κάτι όπως η καταγραφή της διαδρομής ενός εγγράφου που αποστέλλεται μέσω ίντερνετ. Η παρακολούθηση ενός τσατ στο Facebook θεωρείται “minor task”. Μέτριας δυσκολίας, δηλαδή “moderate”, είναι η αποκρυπτογράφηση email που στέλνονται μέσω του ρωσικού παρόχου ηλεκτρονικής αλληλογραφίας «mail.ru». Τα πράγματα δυσκολεύουν με την παρακολούθηση της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας όσων χρησιμοποιούν παρόχους όπως το Zoho και το δίκτυο Tor (η πιο γνωστή και δωρεάν υπηρεσία που επιτρέπει στους χρήστες να πλοηγούνται στο διαδίκτυο διατηρώντας την ανωνυμία τους). Τέτοιες παρακολουθήσεις θεωρούνται “major” (μεγάλης) δυσκολίας. Υπάρχουν, όμως και συστήματα τα οποία οι πράκτορες δεν μπορούν να τα σπάσουν και τα κατατάσσουν στο επίπεδο “catastrophic”. Τέτοια είναι, για παράδειγμα, ένας συνδυασμός ταυτόχρονης χρήσης του δικτύου Tor, με το σύστημα ανταλλαγής μηνυμάτων CSpace και το σύστημα ιντερνετικής τηλεφωνίας ZRTP (χρησιμοποιείται για την κρυπτογράφηση τηλεφωνημάτων και ανταλλαγής τσατ μέσω κινητών τηλεφώνων).

*  *  *

Υπενθυμίζουμε ότι η λειτουργία του προγράμματος παρακολουθήσεων της NSA βασίζεται στο Νόμο περί Παρακολουθήσεων Αντικατασκοπείας (Foreign Intelligence Surveillance Act ή FISA), ο οποίος νομιμοποίησε για πρώτη φορά τις μαζικές (bulk) υποκλοπές, εντός και εκτός συνόρων ΗΠΑ, για παρελθοντικές ή/και μελλοντικές επικοινωνίες. Στενοί συνεργάτες της NSA στο πρόγραμμα παρακολουθήσεων είναι οι μυστικές υπηρεσίες των άλλων χωρών μελών της συμφωνίας “Five Eyes” (επισήμως “UKUSA Agreement”): η GCHQ της Μ.Βρετανίας, η CSE του Καναδά, η ASD της Αυστραλίας, και η GCSB της Ν.Ζηλανδίας.

Περισσότερα για το νομικό πλαίσιο, στην σχετική ανάρτηση Παρακολουθήσεις εκτός συνόρων ή «για λόγους εθνικής ασφάλειας».

Οι «κοντρατάδος», δηλαδή οι “συμβασιούχοι”, είναι εργάτες που περνούν τα σύνορα του Μεξικό για να δουλέψουν σε εποχικές αγροτικές δουλειές στις ΗΠΑ. Με πενιχρές αμοιβές, φυσικά, που συχνά δεν καταφέρουν καν να εισπράξουν. Σαν να μην έφτανε αυτό, οι περισσότεροι πέφτουν και θύματα μεσαζόντων που είτε τους παίρνουν παράνομες προμήθειες για να τους βρουν τη δουλειά (και συχνά εξαφανίζονται με τη μίζα), είτε τους στέλνουν σε απατεώνες εργοδότες.

Το contratados.org είναι ένα σάιτ που φτιάχτηκε για να ανταλλάσσουν μεταξύ τους πληροφορίες για την αξιοπιστία μεσαζόντων και εργοδοτών, και για να ενημερώνονται για τα δικαιώματά τους. Για να μπορούν, για παράδειγμα, να ειδοποιούν ο ένας τον άλλο πού υπέστησαν κακομεταχείρηση ή βία, σε ποιές περιπτώσεις οι επιστάτες τούς κράτησαν τα χαρτιά για να τους ελέγχουν, αν οι δουλειές που τους υποσχέθηκαν ήταν αυτές που βρήκαν κ.ο.κ.

Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο πάνω από 80.000 Μεξικανοί παίρνουν τις ειδικές βίζες τύπου H-2A για να μπορέσουν να δουλέψουν σε χωράφια για τα οποία οι αμερικανοί γεωκτήμονες δεν μπορούν να βρουν -ή δεν πληρώνουν αρκετά ώστε να προσελκύσουν- ντόπιους εργάτες. Άλλοι περίπου 20.000 κοντρατάδος με τέτοιες βίζες έρχονται από άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Παρόλο που οι νομοθεσίες ΗΠΑ και Μεξικού απαγορεύουν την πληρωμή προμήθειας σε μεσάζοντες για την εύρεση εργασίας εποχικών εργατών γης, η συγκεκριμένη πρακτική αποτελεί τον κανόνα, αναφέρει η οργάνωση Centro de los derechos del migrante (Κέντρο για τα δικαιώματα του μετανάστη ή CDM*).

Σύμφωνα με έρευνα που διενήργησε το CDM το 2013, το 58% των κοντρατάδος που ρωτήθηκαν είχαν πληρώσει κατά μέσο όρο 590 δολάρια μίζα σε μεσάζοντα για να τους βρει δουλειά. Για μία στις δέκα περιπτώσεις η δουλειά ήταν ανύπαρκτη. Επιπλέον, σχεδόν οι μισοί (47%) είχαν φορτωθεί δυσβάσταχτα χρέη και δάνεια με επιτόκια μέχρι και 80%, προκειμένου να ταξιδέψουν ως τις ΗΠΑ. Αυτές οι οφειλές, σε συνδυασμό με την εργασιακή εκμετάλλευση που γνώριζαν όταν και αν τελικά έφταναν στην πολυπόθητη δουλειά, σε πολλές περιπτώσεις μετέτρεπαν τη σχέση εργασίας τους σε σχέση δουλείας.

Το contratados.org είναι ένα σάιτ που δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του CDM, για να βοηθήσει τους συγκεκριμένους εργάτες, καθώς κι εκείνους που μεταναστεύουν στις ΗΠΑ με βίζες τύπου H-2B (για εποχικές μη αγροτικές δουλειές), να αλληλοενημερώνονται για τις παγίδες αυτού του συστήματος, που ουσιαστικά λειτουργεί ως ένα δίκτυο κυκλωμάτων δουλεμπορίας. Όπως, αναφέρεται, πάντως, το σάιτ αφορά και άλλους εργάτες που αναζητούν δουλειά στις ΗΠΑ με άλλους τύπους βίζας. Ή ακόμα και ανθρώπους που περνούν τα σύνορα χωρίς θεωρήσεις, οι οποίοι αποτελούν το συντριπτικό ποσοστό της οικονομικής μετανάστευσης προς τις ΗΠΑ, όπως φαίνεται και από την στατιστική των συλλήψεων στα νοτιοδυτικά τους σύνορα.

Το πρώτο που δηλώνουν ότι επιδιώκουν οι δημιουργοί του contratados.org, είναι η διαφάνεια γύρω από τον ρόλο των μεσαζόντων και των εργοδοτών. Το δεύτερο είναι η ενημέρωση των εργατών για τις νομικές διαδικασίες, τα δικαιώματά τους και όσα πρόκειται να συναντήσουν αν αποφασίσουν να κάνουν ένα τέτοιο ταξίδι. Αυτά επιτυγχάνονται με τη χρήση διαδικτυακών εργαλείων (π.χ. ανώνυμης αξιολόγησης μεσαζόντων και εργοδοτών από τους ίδιους τους εργάτες) και με καμπάνιες ενημέρωσης μέσω ραδιοφώνου, εντύπων κλπ. Βασικός συνεργάτης του contratados.org είναι το Radio Bilingüe, το μοναδικό μη κερδοσκοπικό ραδιοφωνικό δίκτυο στις ΗΠΑ, που ελέγχεται από λατινοαμερικανούς και μεταδίδει προγραμμα στα ισπανικά, για τις κοινότητες των μεταναστών.

Από την 1η Οκτωβρίου που η ιστοσελίδα λειτούργησε επισήμως, φαίνεται πως έχουν συγκεντρωθεί ελάχιστες αξιολογήσεις εργοδοτών ή μεσαζόντων. Στην ενότητα για τα δικαιώματα των εργατών, ωστόσο, υπάρχει πλούσιο υλικό, με ηχητικές επεξηγήσεις και αφισάκια με κόμικς που συμπυκνώνουν βασικές συμβουλές με εύληπτο τρόπο.

Όσοι είναι εξοικειωμένοι με τα διαδικτυακά μοντέλα που βασίζονται στη συμμετοχή χρηστών, παρομοιάζουν το contratados.org με το Yelp, μια αμερικανική πλατφόρμα αξιολόγησης τοπικών επιχειρήσεων, που περιλαμβάνει πλέον αξιολογήσεις σε 29 χώρες. Είναι φανερό, πάντως, ότι το μοντέλο δεν είναι περιοριστικό. Μπορεί να εμπνεύσει πολλές παραλλαγές, που να αφορούν μικρότερες ή μεγαλύτερες κοινότητες για τις οποίες η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των μελών τους θα ήταν ζωτικής σημασίας. Ποιός δεν θα ήθελε, για παράδειγμα, να δει ένα αντίστοιχο contratados.org για μετανάστες ή επισφαλείς εργαζόμενους σε κάποιον κλάδο της ελληνικής οικονομίας; Α, ναι, οι εργοδότες δεν θα ήθελαν.

Σημείωση:
*To Centro de los derechos del migrante (Κέντρο για τα δικαιώματα του μετανάστη ή CDM) είναι μια οργάνωση που ιδρύθηκε το 2005 από μια αμερικανίδα δικηγόρο που αναλάμβανε υποθέσεις μεξικανών εργατών που έπεφταν θύματα των κυκλωμάτων διακίνησης εργατών για αγροτικές δουλειές στις ΗΠΑ. Έχει γραφεία στις ΗΠΑ και στο Μεξικό και αναπτύσσει έργο στις κοινότητες των εργατών στο Μεξικό και στους χώρους εργασίας τους στις ΗΠΑ.

διαμαρτυρία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Μάρτιος 2014

Προηγούμενες αναρτήσεις από το μάθημα Surveillance Law του Coursera:
Νομοθεσία των ΗΠΑ περί παρακολουθήσεων (εβδομάδα 1)
Τηλεφωνικές παρακολουθήσεις εντός ΗΠΑ (εβδομάδα 2)
Υποκλοπές e-mail (εβδομάδα 3α)
Πλοήγηση στον Ιστό, υποκλοπές από κινητά & κυβερνητικό χάκινγκ (εβδομάδα 3β)
Εξαναγκασμός εταιρειών και ατόμων να συνεργάζονται στις παρακολουθήσεις (εβδομάδα 4)

Όλα όσα αναλύθηκαν τις τελευταίες εβδομάδες μέσα από τη σειρά των αναρτήσεων για τη νομοθεσία των ΗΠΑ περί παρακολουθήσεων -δηλαδή οι προστασίες του συντάγματος, το νομικό πλαίσιο και οι ερμηνείες που οριοθετούν την εφαρμογή του- ουσιαστικά εξουδετερώνονται στην περίπτωση που ο παρακολουθούμενος δεν είναι πολίτης ή κάτοικος των ΗΠΑ και αν η παρακολούθησή του γίνεται εκτός συνόρων ΗΠΑ. Με δυο λόγια, οι ΗΠΑ δεν προστατεύουν την ιδιωτικότητα των επικοινωνιών ξένων υπηκόων εκτός των συνόρων τους. Το ίδιο ισχύει, όμως, και για τα δεδομένα των επικοινωνιών που είναι αποθηκευμένα σε αμερικάνικους cloud servers, όταν ο κάτοχός τους είναι ξένος.

Αυτό, όμως, δεν κάνει ούτε τους Αμερικανούς προνομιούχους, αφού μέσω της συγκεκριμένης εξαίρεσης, η χώρα τους έχει βρει τον τρόπο να παρακάμπτει τους νομικούς περιορισμούς και να παρακολουθεί και τον δικό της πληθυσμό. Επικαλούμενο λόγους «εθνικής ασφάλειας» -ένα δόγμα που κυριάρχησε σε κάθε πεδίο όπου το χρειάστηκαν οι εξουσίες, μετά την 11η Σεπτεμβρίου του 2001- το πολιτικό και δικαστικό σύστημα των ΗΠΑ έχει αποδεχτεί τα τελευταία χρόνια την εγκατάσταση ενός παγκόσμιου συστήματος μυστικών υποκλοπών των επικοινωνιών της υφηλίου. Μέχρι να έρθουν οι αποκαλύψεις του Έντουαρντ Σνόουντεν, το καλοκαίρι του 2013, υπήρχαν διαρροές που καταδείκνυαν πτυχές αυτού του συστήματος. Οι συγκεκριμένες διαρροές, ωστόσο, δεν ήταν αρκετές για να τεκμηριώσουν το συγκλονιστικό εύρος και το βάθος της διείσδυσής του, όπως τα γνωρίζουμε σήμερα.

Επιπλέον, μεγάλο μέρος του νομικού πλαισίου που καθορίζει τη νομιμότητα των παρακολουθήσεων εκτός συνόρων έχει διαμορφωθεί μέσα από διαδικασίες «ex parte», δηλαδή με δίκες στις οποίες υπό την επίκληση λόγων εθνικής ασφάλειας δεν παρίσταται και δεν ακούγεται από τον δικαστή πάρα μόνο η πλευρά της κυβέρνησης. Το δικαστικό αυτό παράδοξο, που μοιάζει με σεναριακή υπερβολή όταν το βλέπεις σε αμερικάνικες τηλεοπτικές σειρές, είναι ένα πραγματικό εργαλείο συγκάλυψης τερατουργημάτων της ελίτ που κυβερνά τις ΗΠΑ, σε βάρος κάθε έννοιας δημοκρατίας, διαφάνειας και ελέγχου της εξουσίας.

Όποιος παρακολουθεί τη σειρά των συγκεκριμένων αναρτήσεων από το μάθημα Surveillance Law, ίσως να θυμάται πως μια από τις βασικές προϋποθέσεις για να στραφεί κανείς δικαστικά κατά των αρχών των ΗΠΑ, αν πιστεύει ότι παρακολουθείται καθ’υπέρβαση του νόμου, είναι το να αποδείξει κατ’αρχήν ότι έχει πέσει θύμα παρακολούθησης. Όμως, λόγω της μυστικότητας που περιβάλει τη λειτουργία αυτού του συστήματος υποκλοπών, κάτι τέτοιο ήταν ουσιαστικά αδύνατο μέχρι να έρθουν οι αποκαλύψεις Σνόουντεν, επισημαίνει ο Τζόναθαν Μάγιερ. Τώρα πια, αφού αποδεικνύεται πως τα προγράμματα μαζικών υποκλοπών επηρεάζουν στην πραγματικότητα το σύνολο των πολιτών ακόμη και εντός αμερικανικών συνόρων, δυνητικά ανοίγει ένας δρόμος για δικαστικές προσφυγές που θα μπορούν να βασίζονται σε επίκληση αυτών των αποκαλύψεων. Αν κατανοήσει κανείς αυτή τη λεπτομέρεια, καταλαβαίνει γιατί οι αποκαλύψεις του συγκεκριμένου πρώην συνεργάτη της NSA για τη δράση της, αφενός οδήγησαν στη λυσσαλέα δίωξή του, αφετέρου προσέφεραν ένα σπουδαίο όπλο στην κοινωνία των πολιτών.

Όταν ο στόχος ή το αντικείμενο των υποκλοπών είναι εκτός συνόρων ΗΠΑ

Η εξαίρεση ή όχι από τις προστασίες του συντάγματος των ΗΠΑ εξαρτάται από τους δεσμούς που έχει κανείς με τη συγκεκριμένη χώρα. Εκτός από τους πολίτες της, έχει κριθεί δικαστικά ότι μπορεί να προστατεύεται και κάποιος που έχει εισέλθει στην επικράτειά της και έχει αναπτύξει ουσιαστικούς δεσμούς μαζί της. Ουσιαστικά, δηλαδή, προστατεύονται και οι μόνιμοι κάτοικοι, καθώς και κάποιοι προσωρινά διαμένοντες, υπό προϋποθέσεις (και υπό την κρίση κάθε δικαστηρίου). Αυτό όμως, ισχύει μόνο αν η παρακολούθηση συμβεί εντός των ΗΠΑ. Τα δεδομένα αλλάζουν όταν η παρακολούθηση γίνεται στο εξωτερικό, ή αν οι βάσεις δεδομένων των παρακολουθούμενων επικοινωνιών βρίσκονται στο εξωτερικό.

Τοποθεσία του στόχου

Το πρώτο που εξετάζεται είναι η τοποθεσία του στόχου, δηλαδή του ατόμου που παρακολουθείται. Αν πρόκειται για αμερικανό πολίτη, εξακολουθεί να ισχύει η προστασία του συντάγματος, αλλά χαλαρώνουν οι απαιτήσεις για αιτιολόγηση της παρακολούθησης και για έκδοση εντάλματος. Έτσι, π.χ. για να τεθεί υπό παρακολούθηση ένας αμερικανός πολίτης που κάνει διακοπές ή δουλεύει στο εξωτερικό, δεν χρειάζεται συνήθως ένταλμα, αλλά μια πιο ευέλικτη αιτιολόγηση που να στηρίζεται σε κάποιου είδους σύνδεση των επικοινωνιών του με μια «πιθανή αιτία» κάποιας εγκληματικής ενέργειας. Ή, αν στην υπόθεση εμπλέκονται και οι αστυνομικές αρχές της χώρας όπου βρίσκεται ο στόχος, μπορεί οι ΗΠΑ να δεσμεύονται να εφαρμόσουν την εκάστοτε τοπική νομοθεσία περί παρακολουθήσεων.

Αν πρόκειται για μη αμερικανό πολίτη, δηλαδή για τον υπόλοιπο πληθυσμό του πλανήτη, δεν αναγνωρίζεται καμία προστασία ιδιωτικότητας. Έτσι, αν π.χ. κάποιος ευρωπαίος χρήστης αμερικανικής υπηρεσίας e-mail ζημιωθεί από κάποια ενέργεια των αμερικανικών αρχών, όπως συμβαίνει με τις υποκλοπές της Εθνικής Υπηρεσίας Ασφαλείας (National Security Agency ή NSA), δεν μπορεί να επικαλεστεί την Τέταρτη Τροποποίηση του αμερικανικού συντάγματος για να προστατευτεί.

Τοποθεσία των δεδομένων του στόχου

Σημασία, ωστόσο, δεν έχει μόνο η τοποθεσία του στόχου, αλλά και η τοποθεσία των δεδομένων του, καθώς ζούμε στην εποχή της πληροφορίας. Τα δεδομένα κάθε κίνησής μας μέσω ίντερνετ, αλλά και κάθε ψηφιακής επικοινωνίας μας, αποθηκεύονται σε πολλούς σέρβερ ανά τον πλανήτη, και μάλιστα σε πολλαπλά αντίγραφα, για λόγους ασφαλείας, με αποτέλεσμα να αγνοούμε πού βρίσκονται και από ποιούς είναι προσβάσιμα.

Στην περίπτωση των αμερικανών πολιτών, η συνταγματική προστασία αλλάζει ανάλογα με το πού βρίσκονται τα δεδομένα. Αν οι σέρβερ είναι στις ΗΠΑ, εξακολουθεί να ισχύει η Τέταρτη Τροποποίηση. Αν βρίσκονται σε άλλη χώρα, αρκεί να κρίνεται ότι αυτός είναι ο κατάλληλος τρόπος να υπηρετηθεί μια έρευνα (δες «εύλογο πρότυπο» – εβδομάδα 2) ώστε να παραδοθούν τα δεδομένα στο FBI ή στη CIA. Ή, πάλι μπορεί να τεθούν αυστηρότεροι όροι, αν αυτό καθορίζεται από την τοπική νομοθεσία περί παρακολουθήσεων.

Στην περίπτωση των μη αμερικανών, δεν ισχύει καμμία συνταγματική προστασία, εκτός αν τόσο ο στόχος όσο και τα δεδομένα βρίσκονται εντός των ΗΠΑ. Για όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις, δηλαδή για τη συντριπτική πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού και για την συντριπτική πλειονότητα των ψηφιακών δεδομένων που υπάρχουν αποθηκευμένα οπουδήποτε, δεν ισχύει η Τέταρτη Τροποποίηση, περί ιδιωτικότητας.

Εξίσου σημαντικό, όμως, είναι και το τι συμβαίνει στις περιπτώσεις που οι αμερικανικές αρχές κάνουν λάθος και διεξάγουν παρακολουθήσεις που εκ των υστέρων κρίνονται παράνομες, ή αν στο πλαίσιο μια έρευνας συλλέξουν «κατά λάθος» και δεδομένα ανθρώπων που δεν θεωρούνται στόχοι. Τουλάχιστον σε μία περίπτωση ένα αμερικανικό δικαστήριο έκρινε ότι δεδομένα που συλλέχθηκαν από λάθος ή παράλειψη έπρεπε να διαγραφούν αμέσως. Η κυρίαρχη θεώρηση, πάντως, είναι ότι το κράτος συγχωρείται να κάνει μερικά λάθη, και ότι αν παρακολουθούνται κατά σύμπτωση και κάποιοι που συνομιλούν με «στόχους», αναγκαστικά εκτίθενται κι αυτοί στις παρακολουθήσεις. Μια μειοψηφία νομικών, πάντως, εγείρει σοβαρές ενστάσεις, επισημαίνοντας ότι οι η ιδιωτικότητα αυτών των μη-στόχων, πρέπει να γίνεται σεβαστή.

Τοποθεσία συλλογής ή τοποθεσία ανάλυσης των δεδομένων;

Ένα άλλο ζήτημα είναι το τι συμβαίνει όταν τα δεδομένα συλλέγονται σε άλλη τοποθεσία από αυτή όπου τα αναλύουν οι αμερικανικές υπηρεσίες. Η κυβερνητική θεώρηση είναι ότι δεν έχει σημασία πού αναλύονται, αλλά το πού έγινε η κατάσχεσή τους. Καθόλου αναπάντεχη προσέγγιση, αν θυμηθεί κανείς ότι, σύμφωνα με τις αποκαλύψεις Σνόουντεν, μεγάλο μέρος των δεδομένων (και από τους σέρβερ των ΗΠΑ) γίνεται μέσω του διατλαντικού δικτύου υποκλοπών που έχει στηθεί σε συνεργασία με τη Μ.Βρετανία. Με απλά λόγια, η NSA θα χρειαζόταν ένταλμα ή κλήτευση για να συλλέξει εντός της επικράτειας των ΗΠΑ δεδομένα από τις επικοινωνίες π.χ. ενός Αμερικανού που χρησιμοποιεί αμερικάνικο email. Αλλά δεν χρειάζεται καμμία έγκριση για να τα ζητήσει και να τα λάβει μέσω της βρετανικής μυστικής υπηρεσίας GCHQ, ώστε να μπορεί να τα επεξεργαστεί με την ησυχία της στις εγκαταστάσεις της στις ΗΠΑ.

Και ο νόμος FISA, εξάλλου, ενισχύει αυτή την προσέγγιση, προσδιορίζοντας τα όρια της προστασίας της ιδιωτικότητας με βάση την τοποθεσία που γίνεται η κατάσχεση των δεδομένων και όχι την τοποθεσία της ανάλυσής τους. Μπορεί κανείς να διανοηθεί πόσο διευκολύνει αυτό τις υποκλοπές που διεξάγουν από κοινού οι ΗΠΑ και η Μ.Βρετανία, αν σκεφτεί ότι το 25% της τρέχουσας παγκόσμιας διαδικτυακής κίνησης περνά από το βρετανικό έδαφος μέσω καλωδίων τηλεπικοινωνιών που συνδέουν τις ανατολικές ακτές των ΗΠΑ με την Ευρώπη, την Αφρική και τον υπόλοιπο κόσμο, όπως επισημαίνει ο Λουκ Χάρντινγκ στον «Φάκελο Σνόουντεν».

Ο πολιτειακός θεσμός που έχει την εξουσία και θα μπορούσε αν ήθελε να διασφαλίσει μια πιο εκτεταμένη προστασία της ιδιωτικότητας, είναι το αμερικανικό Κογκρέσο, επισημαίνει ο Τζόναθαν Μέγιερ. Τόσο ο νόμος ECPA, όσο και ο FISA, αφορούν το σύνολο των δεδομένων, ακόμη κι αν αυτά αφορούν μη-αμερικανούς πολίτες, ή αν βρίσκονται εκτός συνόρων. Συνεπώς θα αρκούσε μια σχετική ερμηνεία των νόμων ώστε να επεκταθεί η προστασία της ιδιωτικότητας των δεδομένων όλων των χρηστών του πλανήτη όταν αυτά αποθηκεύουν σε σέρβερ αμερικανικών τεχνολογικών εταιρειών.

Ο νόμος FISA και οι «λόγοι εθνικής ασφάλειας»

Στην πράξη, ωστόσο, το πολιτικό και δικαστικό σύστημα έχει λειτουργήσει σε βάρος των δικαιωμάτων των πολιτών. Ο Νόμος περί Παρακολουθήσεων Αντικατασκοπείας (Foreign Intelligence Surveillance Act ή FISA), ο αντίστοιχος του νόμου ECPA στις υποθέσεις όπου εμπλέκονται οι μυστικές υπηρεσίες, έχει αποτελέσει το κλειδί στη χαλάρωση της συνταγματικής προστασίας, με την επίκληση «λόγων εθνικής ασφαλείας». Επιπλέον, νομιμοποίησε για πρώτη φορά τις μαζικές (bulk) υποκλοπές, εντός και εκτός συνόρων, για παρελθοντικές ή/και μελλοντικές επικοινωνίες.

Ειδικότερα, ο FISA ρυθμίζει τους όρους διεξαγωγής των επιχειρήσεων παρακολούθησης εντός της επικράτειας των ΗΠΑ, καθώς και τις επιχειρήσεις ηλεκτρονικών παρακολουθήσεων εκτός επικράτειας αν αυτές αφορούν αμερικανούς πολίτες. Για τις υπόλοιπες επιχειρήσεις, δηλαδή για την κατασκοπεία εκτός συνόρων, υπάρχει η Εκτελεστική Εντολή 12333 (Executive Order 12333), το πλαίσιο που καθορίζει τη συνεργασία των ομοσπονδιακών υπηρεσιών με την CIA.

Οι ομοσπονδιακές υπηρεσίες είναι οι πολυάριθμοι δορυφόροι της NSA (η οποία ιδρύθηκε το 1952 και υπάγεται στο υπ. Εθνικής Άμυνας). Στενοί συνεργάτες της NSA είναι οι μυστικές υπηρεσίες των άλλων χωρών μελών της συμφωνίας “Five Eyes” (επισήμως “UKUSA Agreement”): η GCHQ της Μ.Βρετανίας, η CSE του Καναδά, η ASD της Αυστραλίας, και η GCSB της Ν.Ζηλανδίας.

Εξαιρέσεις από την ιδιωτικότητα «για λόγους εθνικής ασφαλείας»

Εξαιρέσεις στην προστασία της ιδιωτικότητας των πολιτών «για λόγους εθνικής ασφάλειας» είχαν αναγνωρίσει διάφορα δικαστήρια από το 1967 και μετά, δηλαδή πριν συνταχθεί ο FISA. Σήμερα η κυρίαρχη θεώρηση είναι ότι αυτές οι εξαιρέσεις μπορούν να ισχύσουν ακόμη και σε υποθέσεις όπου δεν κρίνεται αποκλειστικά η εθνική ασφάλεια, αλλά που η εθνική ασφάλεια είναι ένας από τους «πρωταρχικούς σκοπούς» ή και απλώς ένας «σημαντικός σκοπός» της έρευνας. Στην πράξη, όπως αποδεικνύεται, μπορεί οι αρχές να επικαλούνται λόγους εθνικής ασφαλείας απλώς για να κάνουν ευκολότερη τη δουλειά τους.

Ο FISA αποτελεί την κορύφωση της «επαγγελματικής κατασκοπείας» που ανέπτυξαν οι ΗΠΑ τις τελευταίες δεκαετίες. Μέχρι το 1952 και επί δύο αιώνες που προηγήθηκαν, η κατασκοπεία ήταν αντικείμενο μόνο της εκτελεστικής εξουσίας και του στρατού, χωρίς να υπάγεται στον έλεγχο της δικαστικής και νομοθετικής εξουσίας. Η αρμοδιότητα της εκτελεστικής εξουσίας να πραγματοποιεί παρακολουθήσεις στο πλαίσιο επιχειρήσεων κατασκοπείας πήγαζε από το άρθρο ΙΙ του συντάγματος (που περιλαμβάνει και την Τέταρτη Τροποποίηση), όπως το ερμήνευε η ίδια η εκτελεστική εξουσία εν κρυπτώ. Το ίδιο ουσιαστικά ισχύει και σήμερα, διευκρινίζει ο Μάγιερ, με την εφαρμογή της Εκτελεστικής Εντολής 12333.

Μαζικές υποκλοπές με δικαστική επίβλεψη

Οι πρώτες επιτροπές νομοθετών που έλεγχαν τις κυβερνητικές υπηρεσίες πληροφοριών συγκροτήθηκαν μετά από μια σειρά δυσάρεστων αποκαλύψεων για παράνομες (μαζικές, χωρίς εντάλματα κλπ) υποκλοπές επικοινωνιών που είχαν διεξάγει η NSA, το FBI και η CIA, αλλά και μετά από σκάνδαλα όπως το Watergate. Η δημόσια οργή έφερε τη σύσταση της SSCI και της HPSCI που υποτίθεται ότι έχουν τη δυνατότητα να αναλύουν, να κατανούν και να ελέγχουν, για λογαριασμό των νομοθετών (Γερουσίας και Βουλής), τη λειτουργία του συστήματος παρακολουθήσεων. Οι δύο επιτροπές, ωστόσο, αποδείχτηκε ότι στην πορεία έγιναν υποχείρια των μυστικων υπηρεσιών, εγκρίνοντας ουσιαστικά όλα τους τα σχέδια μέχρι σήμερα.

Την ίδια περίοδο της κριτικής για τις παράνομες υποκλοπές, το 1978, το Κογκρέσο συνέταξε το νόμο FISA, επιχειρώντας να συμβιβάσει τα πράγματα, και καθόρισε ότι οι παρακολουθήσεις θα εξακολουθούσαν να πραγματοποιούνται από τα όργανα της εκτελεστικής εξουσίας αλλά θα το έκαναν υπό δικαστική επίβλεψη.

Έκτοτε, οι υποκλοπές υπό τον FISA απαιτούν την έκδοση ενός είδους εντάλματος, μια Foreign Intelligence Wiretap Order. Σε αντίθεση με τις αντίστοιχες Εντολές Υποκλοπών (Wiretap Orders) που εκδίδονται βάσει της ECPA, οι εντολές βάσει FISA δεν απαιτούν πιθανή αιτιολόγηση εγκληματικής δραστηριότητας του στόχου, αλλά πιθανή αιτιολόγηση ότι ο στόχος είναι «ξένη δύναμη» (“foreign power”) ή «πράκτορας ξένης δύναμης» (“agent of foreign power”), ένας ορισμός που περιλαμβάνει τόσο τις άλλες χώρες όσο και τρομοκρατικές οργανώσεις.

Δικαστήρια περί «εθνικής ασφάλειας»

Τις προσφυγές που γίνονται βάσει του FISA, τις εξετάζουν ειδικά δικαστήρια, το πρωτοβάθμιο Foreign Intelligence Surveillance Court (FISC) και το Foreign Intelligence Surveillance Court of Review (FISCR) όταν γίνεται έφεση. Τυχόν περαιτέρω προσφυγές τις εξετάζει το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ.

Κανονικά τα ειδικά δικαστήρια του FISA εξέταζαν μόνο τα γεγονότα και δεν μπορούσαν να δίνουν ερμηνείες στο Νόμο. Αυτό άλλαξε με τον τροποποιητικό USA Patriot ACT, τον Πατριωτικό Νόμο που ήρθε μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Μετά το 2001, όλο και συχνότερα οι δικαστές των FISC και FISCR εξετάζουν νομικά επιχειρήματα, αλλά το κάνουν κυρίως σε δίκες “ex parte”, που γίνονται εν κρυπτώ, εξετάζοντας απόρρητα στοιχεία, με τη ακρόαση μόνο της κυβερνητικής πλευράς ως διαδίκου, οι αποφάσεις των οποίων κατά κανόνα δεν δημοσιοποιούνται. Γι’αυτό και τα δικαστήρια FISC και FISCR αποκαλούνται και «μυστικά δικαστήρια».

Μια σημαντική λεπτομέρεια είναι ότι τους δικαστές των μυστικών αυτών δικαστηρίων τους επιλέγει ο Αρχιδικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου, μια θέση που ελέγχεται από τους Ρεπουμπλικανούς όλα αυτά τα χρόνια που εφαρμόζεται ο FISA. Έτσι, δεν θεωρείται τυχαίο που οι αποφάσεις των FISC και FISCR αντανακλούν συντηρητισμό και συμπάθεια για τις θέσεις του λόμπι υπέρ των παρακολουθήσεων.

πηγή φωτό: https://www.flickr.com/photos/greensefa/13105939224/in/photostream/

Στην επόμενη και τελευταία ανάρτηση: Τα αμφιλεγόμενα προγράμματα παρακολούθησης της NSA

Όλα ξεκίνησαν ή τουλάχιστον μοιάζουν να ξεκίνησαν τη Δευτέρα το πρωί στις 09:45 (ώρα Αυστραλίας) στο St Martins Place του Σίδνεϊ. Ένας άντρας που οπλοφορούσε πήρε διάφορους ανθρώπους ως ομήρους και κλείστηκε σε ένα καφέ της πλατείας. Μετά από λίγα λεπτά, κρέμασε απ’ έξω μια σημαία με τη φράση «Shahada», υποδηλώνοντας την υποστήριξη του στον ISIS. Μέχρι νωρίς το απόγευμα (ώρα Ελλάδας), πέντε όμηροι είχαν καταφέρει να διαφύγουν, ενώ μέχρι πριν λίγο κανείς δε γνώριζε το συνολικό αριθμό των ομήρων.  Ο άντρας που κρατούσε τους ομήρους δημοσίευσε μέσω youtube τα αιτήματα του και οι διαπραγματεύσεις με την αυστραλιανή αστυνομία συνεχίζονταν μέχρι τη λήξη της ομηρίας που έγινε πριν λίγο. Σύμφωνα με όσα μεταδίδουν τα διεθνή Μέσα αυτή τη στιγμή, αναφέρονται δύο νεκροί (μεταξύ αυτών και ο άντρας που κρατούσε τους ομήρους) και τρεις σοβαρά τραυματίες .Τα Αυστραλιανά μέσα μετέδιδαν λεπτό προς λεπτό την κατάσταση, για πάνω από 16 ώρες, περαστικοί έβγαζαν selfies έξω από την καφετέρια που κρατούνταν οι όμηροι και στα social media τα σχετικά χάσταγκ ,όπως το #sydneysiege  ήδη μετράνε εκατομμύρια tweets.

Πριν το #sydneysiege

Μόλις κάποιους μήνες πριν και πιο συγκεκριμένα στις 18 Σεπτεμβρίου 2014, η Αυστραλιανή αστυνομία είχε πραγματοποιήσει τις μεγαλύτερες στην ιστορία της επιχειρήσεις σκούπας στις πόλεις του Σίδνεϊ και του Μπρίσμπεϊν, ψάχνοντας άτομα φερόμενα ως μέλη του ISIS. Λίγες μέρες αργότερα είχε ακολουθήσει αντίστοιχη επιχείρηση σκούπας και στη Μελβούρνη. Σύμφωνα με την κυβέρνηση Abbott, υπήρχαν πληροφορίες για επικείμενη τρομοκρατική απόπειρα μελών του ISIS εναντίον υψηλών κυβερνητικών στελεχών. Με πρόσχημα την τρομοκρατική απειλή, η Αυστραλιανή αστυνομία με 800 πάνοπλους αστυνομικούς μπήκε σε διάφορα σπίτια «υπόπτων» στις πόλεις του Σίδνεϊ και του Μπρίσμπεϊν. Για κάποιες από αυτές τις επιχειρήσεις της αστυνομίας υπήρξαν καταγγελίες ότι η αστυνομία έσπασε τις πόρτες των σπιτιών και συνέλαβε τους άντρες ενώ από τις γυναίκες ζητούσαν με τη βία να βγάλουν τις μαντίλες τους. Όταν κάποιες αρνήθηκαν, ξυλοκοπήθηκαν μπροστά στα παιδιά τους. Οι πολιτικές μουσουλμανικές οργανώσεις  της Αυστραλίας μιλούσαν τις επόμενες μέρες, για στοχοποίηση και εκφοβισμό της κοινότητας, καταγγέλλοντας την αστυνομοκρατία του Αυστραλιανού κράτους. Την επόμενη μέρα, περίπου 500 με 700 άτομα διαδήλωσαν στην δυτική περιοχή Λακέμπα του Σίδνεϊ ενάντια στις ισλαμοφοβικές επιχειρήσεις σκούπας.

Την ίδια στιγμή, η φασιστική οργάνωση Australian Defence League πόσταρε αντίστοιχα καλέσματα για την ίδια πλατεία, γράφοντας «Να κάνουμε γνωστή την παρουσία μας και να πάμε εκεί με τη βία ενάντια στους μπάσταρδους τρομοκράτες»  («Let’s make our presence known and get there in force against these bastard terrorists»). Τις επιχειρήσεις σκούπας ακολουθεί ο θάνατος του 18χρονου μουσουλμάνου Numan Haider έξω από το αστυνομικό τμήμα στην περιοχή Endeavours Hills. Κάποιες ώρες νωρίτερα, ο Numan Haider είχε ενημερωθεί από τους γονείς του ότι τον ψάχνει η αστυνομία. Ο ίδιος κάλεσε την αστυνομία να ζητήσει εξηγήσεις και εκείνοι τον κάλεσαν στο τμήμα. Όταν ο ίδιος έφτασε στο τμήμα, βγήκαν 2 αστυνομικοί να τον συναντήσουν και εκείνος τους μαχαίρωσε. Ακολούθησαν πυροβολισμοί και ο Haider χτυπήθηκε θανάσιμα. Στις τσέπες του βρέθηκαν, σύμφωνα με την αστυνομία, 2 μαχαίρια και μια σημαία του ISIS επιβεβαιώνοντας τις πληροφορίες της αστυνομίας ότι ο 18χρονος είχε σχέσεις με τον ISIS. Περίπου μια εβδομάδα μετά, ο πρωθυπουργός της Αυστραλίας, Tony Abbott, εγκρίνει αεροπορικά χτυπήματα ενάντια στον ISIS στη Συρία και αναπτύσσει μονάδες ειδικών δυνάμεων. Περίπου 5 μέρες μετά, ο ISIS καλεί τα μέλη του να λειτουργήσουν ως «μοναχικοί λύκοι» (lone wolves) και να πραγματοποιήσουν επιθέσεις στην Αυστραλία. Στις 4 Δεκεμβρίου η Αυστραλιανή κυβέρνηση μετατρέπει σε ποινικό αδίκημα το ταξίδι στη Ράκα (πόλη στη Συρία, στην οποία θεωρείται ότι βρίσκεται το αρχηγείο του ISIS).

#illridewithyou

Μέσα σε αυτό το πολύ τεταμένο κλίμα φτάνουμε στη σημερινή πολιορκία του Lindt Café στο Σίδνεϊ. Κάποιες ώρες μετά την πολιορκία του καφέ και ενώ ήδη υπάρχουν φόβοι για αντι-ισλαμικές  επιθέσεις, κάποιος επιβάτης ενός τρένου γράφει στο τουίτερ  ότι μια μουσουλμάνα γυναίκα που καθόταν δίπλα του βγάζει σιωπηλά τη μαντίλα. Ο επιβάτης την ακολουθεί και της λέει να την ξαναβάλει και  πως αυτός θα είναι δίπλα της και θα περπατήσουν μαζί στο σταθμό. Ο ίδιος γράφει πως η γυναίκα τον αγκάλιασε κλαίγοντας και έφυγε τελικά μόνη της.

https://twitter.com/MichaelJames_TV/status/544339713394368512

Αυτό το τουίτ ήταν η αρχή για δεκάδες άλλα αντίστοιχα τουίτς. Σ’ αυτά οι χρήστες ενημέρωναν για τη διαδρομή που θα ακολουθήσουν και πρότειναν σε όποιον ήθελε να στείλει μήνυμα για να πάνε μαζί με μεγαλύτερη ασφάλεια. Η ίδια χρήστρια που γράφει το πρώτο τουίτ με τη διαδρομή της έχει και την ιδέα για ένα σχετικό χάσταγκ.

If you reg take the #373 bus b/w Coogee/MartinPl, wear religious attire, & don’t feel safe alone: I’ll ride with you. @ me for schedule.

— Sir Tessa (@sirtessa) December 15, 2014

Maybe start a hashtag? What’s in #illridewithyou?

— Sir Tessa (@sirtessa) December 15, 2014

Μέσα σε λίγες ώρες το #illridewithyou γεμίζει από προσφορές διαφόρων που προτίθενται να συνταξιδέψουν μαζί με μουσουλμάνους που ζουν ή εργάζονται κοντά τους έτσι ώστε να αποφύγουν πιθανές ισλαμοφοβικές επιθέσεις. Μέσα στις πρώτες 2 ώρες το χάσταγκ είχε ήδη 40.000 «προσφορές».

https://twitter.com/ZuckerBaby/status/544409398605398016

Κάποιοι ανέβαζαν μέχρι και φωτογραφίες με προσωρινά αυτοκόλλητα που έγραφαν πάνω το I’ll ride with you, προκειμένου να είναι ορατοί σε όποιον χρειάζεται βοήθεια.

Practical thing: I've made a temporary sticker for my bag so people who need me can spot me #illridewithyou pic.twitter.com/aVldEn9wVU

— Kristen Boschma (@Kristen_Boschma) December 15, 2014

Ενάντια στην ισλαμοφοβία, που είναι ένα πρόβλημα που μεγαλώνει παγκοσμίως και δυστυχώς και στην Ελλάδα, οι Αυστραλοί απαντάνε με ένα χάσταγκ αλληλεγγύης και υποστήριξης. Φυσικά το #illridewithyou ήδη σχολιάζεται και στα ελληνικά social media ως μια καταπληκτική ένδειξη αλληλεγγύης των Αυστραλών. Κάποιοι μιλάνε για «μάθημα από τους Αυστραλούς» και σχολιάζουν πως πρέπει (εδώ στην Ελλάδα) να παραδειγματιστούμε από τους αλληλέγγυους και μη-βίαιους Αυστραλούς (;;;). Τις τελευταίες 25 μέρες, 600+ Σύριοι πρόσφυγες βρίσκονταν στην πλατεία συντάγματος ζητώντας να τους δοθεί η άδεια να ταξιδέψουν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Μικρά παιδιά και γυναίκες ξεπάγιαζαν και κοιμόντουσαν μέσα στη βροχή όλο αυτόν τον καιρό. Το κίνημα αλληλεγγύης προς τους Σύριους πρόσφυγες της πλατείας συντάγματος περιορίστηκε σε κάποιους ανθρώπους που λίγο πολύ τρέχουν έτσι κι αλλιώς είτε για αντίστοιχα ζήτημα είτε γενικώς. Κάτι μου λέει πως όλοι αυτοί που μιλάνε για μαθήματα δεν πέρασαν ποτέ από την πλατεία, ούτε καν για να δώσουν ένα κασκόλ. Μπορεί απλά να είμαι καχύποπτη. Είμαστε όμως πάντα τόσο καλοί να θαυμάζουμε το πόσο προοδευτικά, πόσο ειρηνικά , πόσο καλύτερα διαχειρίζονται οι υπόλοιποι Δυτικοί όλα τα θέματα όταν στην ουσία αδυνατούμε να δείξουμε αλληλεγγύη (για τα ίδια θέματα) στους ανθρώπους δίπλα μας. Η κάθε @sirtessa που πόσταρε τη διαδρομή της στο τούιτερ ανέλαβε μια ευθύνη. Μια ευθύνη που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα ήθελαν να πάρουν είτε από φόβο, είτε από αδιαφορία. Το  #illridewithyou είναι τόσο σημαντικό γιατί είναι τόσο μαζικό. Αυτό δηλαδή που θα μπορούσε να είναι και το #syrianrefugeesGR. Αλλά μάλλον αυτό ήταν πολύ κοντινό και πολύ πραγματικό. Κι έτσι δεν μπορούσαμε μόνο να σχολιάσουμε, έπρεπε και να κάνουμε κάτι.

* με στοιχεία από WSJ , mashable και gizmondo

foto εξωφύλλου: descrier

Προηγούμενες αναρτήσεις από το μάθημα Surveillance Law του Coursera:
Νομοθεσία των ΗΠΑ περί παρακολουθήσεων (εβδομάδα 1)
Τηλεφωνικές παρακολουθήσεις εντός ΗΠΑ (εβδομάδα 2)
Υποκλοπές e-mail (εβδομάδα 3α)
Πλοήγηση στον Ιστό, υποκλοπές από κινητά & κυβερνητικό χάκινγκ (εβδομάδα 3β)

Υπάρχουν τρεις τρόποι με τους οποίους οι αστυνομικές αρχές των ΗΠΑ εξαναγκάζουν τις εταιρείες ή και τους ίδιους τους πολίτες να συνεργαστούν στις παρακολουθήσεις των επικοινωνιών τους:

α. Βάσει μιας εντολής για παρακολούθηση, στο πλαίσιο κάποιας έρευνας. Μέρος του νόμου ECPA και του κανονισμού All Writs Act, επιτρέπουν στην κυβέρνηση να επιβάλει μια τέτοια συνεργασία από την πλευρά μιας εταιρείας. Ένα πολύ ηχηρό τέτοιο παράδειγμα ήταν η περίπτωση της εταιρείας Lavabit, που παρείχε υπηρεσίες e-mail στον Έντουαρντ Σνόουντεν και ο τρόπος που πιέστηκε για να συνεργαστεί στις έρευνες εναντίον του, μετά τις αποκαλύψεις για την NSA.

β. Βάσει της επιβολής μιας υποχρέωσης των εταιρειών να σχεδιάζουν τα συστήματά τους με τέτοιο τρόπο ώστε στο μέλλον να είναι εφικτές οι παρακολουθήσεις. Τις υποχρεώνουν δηλαδή να λειτουργούν όντας σε μόνιμη ετοιμότητα να παράσχουν στις αρχές τα δεδομένα των επικοινωνιών των πελατών τους. Η δυνατότητα της αμερικανικής κυβέρνησης να επιβάλεται με αυτόν τον τρόπο πηγάζει από διατάξεις του νόμου CALEA (Communication’s Assistance for Law Enforcement Act).

γ. Υποχρεώνοντας κάποιον να αποκρυπτογραφήσει ο ίδιος τα δεδομένα του. Κάποιοι πολίτες έχουν αναζητήσει προστασία από την υποχρεωτική αποκρυπτογράφηση στην Πέμπτη Τροποποίηση του συντάγματος (η οποία απαγορεύει τον εξαναγκασμό κάποιου σε μια κατάθεση που θα οδηγήσει στην αυτοενοχοποίησή του), και τα περισσότερα δικαστήρια δέχονται ότι αυτή ισχύει σε τέτοιες περιπτώσεις. Τίθενται, όμως, κάποιες προϋποθέσεις, καθώς είναι ένα πολύ φρέσκο πεδίο δοκιμής της νομοθεσίας.

Όπως εξηγεί ο Τζόναθαν Μάγιερ, οι ερμηνείες της νομοθεσίας και οι πρακτικές που εφαρμόζονται σε αυτό το παρακλάδι των παρακολουθήσεων, είναι πολύ οριακές για να πει κανείς ότι μας δίνουν μια εικόνα του τι ισχύει ή τι μπορεί να ισχύσει στο μέλλον, καθώς μέχρι στιγμής ελάχιστες σχετικές υποθέσεις έχουν φτάσει στα αμερικανικά δικαστήρια. Παρόλ’αυτά, οι διαφαινόμενες πιέσεις από διαφορετικά κέντρα συμφερόντων, συχνά αποτυπώνονται ξεκάθαρα και παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Επιβολή συνεργασίας σε τρέχουσες έρευνες

Ας πούμε ότι οι αρχές θέλουν να παρακολουθήσουν έναν ύποπτο και χρειάζονται τη συνεργασία της εταιρείας κινητής τηλεφωνίας του ή του e-mail του για να αποκρυπτογραφήσουν τις επικοινωνίες του ή για να ενεργοποιήσουν κάποια λειτουργία στη συσκευή του, μέσω της οποίας θα τον παρακολουθούν (π.χ. ένα κρυφό λογισμικό). Συνήθως επιβάλουν στην εταιρεία να συνεργαστεί, με δύο πιθανούς τρόπους:
– με μια εντολή υποβοήθησης των αρχών (assistance order) βάσει του νόμου ECPA (Electronic Communications Privacy Act, που καθορίζει τις διαδικασίες παρακολουθήσεων από τις αστυνομικές αρχές) ή
– εξασφαλίζοντας ένα ένταλμα ή μια κλήτευση.

Δύο από τα τρία μέρη του νόμου ECPA, ο Νόμος περί Υποκλοπών (Wiretap Act) και ο Νόμος περί Καταχώρησης Καταγραφών (Pen Register Act) , που καθορίζουν αντιστοίχως τις μελλοντικές παρακολουθήσεις και κάθε μελλοντική συλλογή μεταδεδομένων επικοινωνιών, προβλέπουν σαφώς την εξουσία των αρχών να επιβάλουν στις εταιρείες εξαναγκασμό σε συνεργασία.

Προϋπόθεση είναι να υπάρχει σχετική δικαστική εντολή και όχι απλώς ένα αίτημα του αρμόδιου αστυνομικού που διεξάγει την έρευνα. Από τη στιγμή όμως, που υπάρχει μια τέτοια εντολή, ο νόμος αφήνει πολύ ανοιχτό το περιθώριο ερμηνείας περί του ποιόν μπορεί να αφορά αυτός ο εξαναγκασμός σε συνεργασία: μπορεί να είναι πάροχοι υπηρεσιών επικοινωνίας, ιδιοκτήτες γης, θεματοφύλακες αλλά και «άλλα πρόσωπα».

Αυτό το «άλλα πρόσωπα» εξετάστηκε σε μια υπόθεση που εκδικάστηκε το 2003. Αφορούσε μια παρακολούθηση που είχαν κάνει οι αστυνομικοί αξιοποιώντας ως κοριό το ενσωματωμένο μικρόφωνο που είχε το αυτοκίνητο του παρακολουθούμενου. Ο δικαστήριο έκρινε ότι «άλλα πρόσωπα» μπορεί να είναι οποιοσδήποτε παρέχει κάποιου είδους υπηρεσία στον στόχο (τον παρακολουθούμενο) και ο οποίος κατέχει κομβική θέση ώστε να μπορεί να υποβοηθήσει τις αρχές στην υποκλοπή. Στην συγκεκριμένη υπόθεση, αυτός ήταν ο κατασκευαστής του αυτοκινήτου.

Υπόθεση Lavabit (κυνηγώντας τον Σνόουντεν)

Το τι είδους βοήθεια προς τις αρχές μπορεί να εξαναγκαστεί κανείς να παρέχει είναι επίσης πολύ ευρύ και περιλαμβάνει «κάθε πληροφορία, διευκόλυνση και τεχνική βοήθεια που μπορεί να χρειαστεί». Εδώ είναι που κρίθηκε και η υπόθεση ΗΠΑ εναντίον Lavabit, δηλαδή η δίωξη που άσκησε η αμερικανική κυβέρνηση εναντίον της εταιρείας e-mail που είχε πελάτη τον Έντουαρντ Σνόουντεν.

Η Lavabit ήταν μια εταιρεία που παρείχε υπηρεσίες ασφαλούς ηλεκτρονικής αλληλογραφίας. Και λέω «ήταν» γιατί η συγκεκριμένη περιπέτεια που είχε, την οδήγησε σε αναστολή της λειτουργίας της. Μέχρι τότε λειτουργούσε όπως οι γνωστοί πάροχοι, έχοντας το σύνηθες επίπεδο ασφάλειας της αλληλογραφίας που αποκαλείται “transport security” (βάσει των πρωτοκόλλων Transport Layer Security ή TLS και Secure Sockets Layer ή SSL), το οποίο διασφαλίζει ότι κανείς εκτός από τον χρήστη και την εταιρεία δεν μπορεί να δει το περιεχόμενο της αλληλογραφίας του. Σημειώνεται, βέβαια, ότι η Lavabit, παρόλο που μπορούσε, αρνιόταν να μπει και να δει το περιεχόμενο της αλληλογραφίας Σνόουντεν.

Στο “transport security” περιλαμβάνεται επίσης ένα κλειδί κρυπτογράφησης, το αποκαλούμενο “public key cryptography”, που το κρατάει η εκάστοτε εταιρεία και που η χρήση του πιστοποιεί την ταυτότητά της απέναντι στον πελάτη. Το ίδιο “private key” χρησιμοποιείται για όλους τους χρήστες, συνεπώς αν πέσει στα χέρια κάποιου, αυτός μπορεί να υποκριθεί ότι είναι η Lavabit και να έχει πρόσβαση στις επικοινωνίες όλων των πελατών, χωρίς εκείνοι να καταλάβουν ότι εκτίθενται σε κάποιον τρίτο. Η Lavabit διέθετε κι ένα επιπλέον επίπεδο ασφάλειας: κρυπτογραφούσε κάποια δεδομένα των μηνυμάτων με τέτοιο τρόπο ώστε για την αποκρυπτογράφησή τους να απαιτείται ένα password που το γνώριζε μόνο ο χρήστης [ωτσόσο, αυτή το στοιχείο δεν αποτέλεσε μέρος της δικαστικής διαμάχης].

Την επομένη των αποκαλύψεων του Έντουαρντ Σνόουντεν, τον Ιούνιο του 2013, το υπ. Δικαοσύνης των ΗΠΑ εξέδωσε ένα μίνι-ένταλμα D-order (για να έχει πρόσβαση στα μεταδεδομένα του «μη-περιεχομένου» των επικοινωνιών του Σνόουντεν) σε βάρος της Lavabit. Μετά από δυο εβδομάδες εξέδωσε και εντολή καταγραφής/παγίδευσης («pen/trap», για τη συλλογή μεταδεδομένων μελλοντικών επικοινωνιών του). Η αμερικανική κυβέρνηση έψαχνε από πού συνδεόταν ο Σνόουντεν και με ποιούς επικοινωνούσε. Η εντολή αυτή θα της εξασφάλιζε υποκλοπές σε πραγματικό χρόνο, όλων των επικοινωνιών του.

Κανονικά μια εντολή pen/trap δεν εξαναγκάζει τον πάροχο να παραδώσει στις αρχές το “private key” που τον ταυτοποιεί απέναντι στους πελάτες του. Απλώς λαμβάνει την εντολή, αντιγράφει τα δεδομένα που ζητούνται και τα προωθεί στις αρχές. Στην περίπτωση της Lavabit τα πράγματα περιπλέχθηκαν. Όπως εξηγεί ο Μάγιερ, αυτό κατά μία εκδοχή συνέβη γιατί ο ιδρυτής και διαχειριστής της εταιρείας, Λάνταρ Λέβισον, καθυστερούσε και δεν συνεργάστηκε με μεγάλο ζήλο με το FBI. Kατά μία άλλη εκδοχή, κωλυσιεργούσε και εμφανιζόταν ιδεολογικά αντίθετος στην παρακολούθηση του Σνόουντεν. Έτσι το υπουργείο Δικαιοσύνης ζήτησε το “private key” της Lavabit, πράγμα που θα της επέτρεπε να εγκαταστήσει έναν “man-in-the middle” και να την μετατρέψει ουσιαστικά σε μυστική υπηρεσία e-mail του FBI. Το σύνολο των επικοινωνιών όλων των πελατών της θα γινόταν απόλυτα ορατό στην ομοσπονδιακή αστυνομία των ΗΠΑ, αλλά οι ίδιοι οι πελάτες δεν θα είχαν ιδέα γι΄αυτό.

Το αίτημα για παροχή του “private key” ήταν κάτι ασυνήθιστο, επισημαίνει ο Μάγιερ. Στις περισσότερες παρακολουθήσεις είναι κάτι που αποφεύγεται. Υποτίθεται ότι όταν η κυβέρνηση εγκαθιστά κοριούς και παρακολουθεί τις επικοινωνίες υπόπτων σε πραγματικό χρόνο, περιορίζεται μόνο σε αυτούς και στους λογαρισμούς τους. Όταν ένα “private key” περνάει στα χέρια του FBI ακυρώνεται κάθε διάκριση μεταξύ υπόπτων και μη υπόπτων και η παρακολούθηση γίνεται καθολική και σαρωτική.

Η Lavabit έχασε κατά την εκδίκαση της δίωξής της σε πρώτο βαθμό. Το δικαστήριο θεώρησε ότι η κυβέρνηση μπορεί να απαιτεί το “private key” αν προηγουμένως δεν έχουν αποδώσει οι άλλες εντολές παρακολούθησης. Ο ιδρυτής της Lavabit και η εταιρεία κατηγορήθηκαν για τη μη συμμόρφωσή τους με την αρχική εντολή pen/trap, και δεν δικαιώθηκαν ούτε όταν προσέφυγαν στο εφετείο. ‘Ετσι, η ερμηνεία που έδωσαν τα δυο δικαστήρια στην υπόθεση Lavabit, δεν έφερε κανένα πλήγμα στην εξουσία της κυβέρνησης να εγκαθιστά “man-in-the middle” στα συστήματα επικοινωνιών των στόχων της. Κι αφού ο πήχης για τις απόπειρες απονομιμοποίησης των πρακτικών παρακολούθησης ανέβηκε τόσο ψηλά, η υπόθεση Lavabit δεν αναμένεται να διευκολύνει μελλοντικές προσφυγές εταιρειών που ενδεχομένως να επιχειρήσουν να αποφύγουν έναν εξαναγκασμό σε παροχή βοήθειας προς το FBI.

Ασαφές παραμένει, επίσης, το αν ένα ένταλμα ή μια κλήτευση (δηλαδή κάτι πιο ισχυρό από την εντολή υποβοήθησης) λύνει τα χέρια των αρχών που θέλουν να πάρουν το “private key” μιας εταιρείας. Ο Μάγιερ αναρωτιέται αν, με την υπάρχουσα νομοθεσία, το “private key” μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι η «πληροφορία» που νομιμοποιούνται να ζητούν οι αρχές. Απάντηση δεν υπάρχει.

Εξαναγκασμός σε συνεργασία, μαζί με ένταλμα

Ένας παμπάλαιος (από το 1789) νόμος, ο All Writs Act χρησιμοποιείται ευρέως από τα αμερικανικά δικαστήρια για να εκδίδουν εντολές εξαναγκασμού υποβοήθησης των αρχών σε υποθέσεις παρακολούθησης. Βάσει του All Writs Act, τα ομοσπονδιακά δικαστήρια εκδίδουν σχετικές εντολές, οι οποίες τους λύνουν τα χέρια, όταν δεν έχουν άλλο τρόπο να επιβληθούν. Μία από τις χρήσεις του είναι σε συνδυασμό με κάποιο ένταλμα που έχουν στα χέρια τους οι αρχές. Παλαιότερα, όταν δεν υπήρχε ακόμα ο ECPA, ο ίδιος νόμος χρησιμοποιούνταν για να υποχρεωθούν οι τηλεπικοινωνιακοί πάροχοι να δώσουν στοιχεία και δεδομένα των πελατών τους, ή καταγραφές από κάμερες κλειστών κυκλωμάτων.

Τα δικαστήρια επικαλούνται τον All Writs Act όπου δεν υπάρχει άλλη σαφής νομοθετική διάταξη που να ρυθμίζει κάποιο ζήτημα και με την προϋπόθεση ότι ο τρίτος που εξαναγκάζεται να συνεργαστεί με τις αρχές (η εταιρεία) σχετίζεται με την υπόθεση. Τίθεται και ένας περιορισμός, ότι ο εξαναγκασμός αυτός δεν προκαλεί «παράλογη επιβάρυνση» σε αυτόν τον τρίτο. Όλα αυτά, όμως, είναι και πάλι υπό την κρίση του εκάστοτε δικαστή.

Το θέμα είναι ότι ο συγκεκριμένος νόμος μπορεί να φανεί χρήσιμος σε μια κυβερνητική αρχή που θα θελήσει να αναγκάσει μια εταιρεία π.χ. να σπάσει την κρυπτογράφηση στο κινητό ενός πελάτη της ή να επιτρέψει στο FBI να εγκαταστήσει ένα λογισμικό παρακολούθησης σε μια εφαρμογή της ώστε να παρακολουθούνται μυστικά όλοι οι χρήστες της.

Προληπτική συμμόρφωση των εταιρειών

Ο νεότερος νόμος CALEA (Communications Assistance to Law Enforcement Act) επιτρέπει τις ομοσπονδιακές αρχές να απαιτούν προληπτική συμμόρφωση με κανονισμούς που εξασφαλίζουν στο FBI πρόσβαση σε μελλοντικές επικοινωνίες. Ο CALEA εκχωρεί εξουσίες περί παρακολουθήσεων στην Ομοσπονδιακή Επιτροπή Παρακολουθήσεων (Federal Communications Commission ή FCC), μια πανίσχυρη ανεξάρτητη αρχή που θεωρητικά δεν ελέγχεται απευθείας από τον πρόεδρο των ΗΠΑ.

Μέχρι το 1994 δεν υπήρχε καμμία σχετική νομοθετική πρόβλεψη και το FBI εξαρτιόταν απόλυτα από τη εθελοντική διάθεση συνεργασίας κάθε εταιρείας. Αυτή η κατάσταση, σε συνδυασμό με τις αγκυλώσεις που προκάλεσε η μετάβαση από τα αναλογικά στα ψηφιακά συστήματα τηλεπικοινωνιών, καθώς και στην ποικιλία αυτών των συστημάτων, έκανε τις αρχές να πάψουν να επενδύουν οι ίδιες σε εξοπλισμό και να υιοθετήσουν τη σημερινή στρατηγική, που βασίζεται στο να υποχρεώνουν τις εταιρείες να δουλεύουν ουσιαστικά για λογαριασμό τους.

Η σχετική νομοθετική ρύθμιση, ο Νόμος περί Ψηφιακής Τηλεφωνίας (Digital Telephony Act), ήρθε στις αρχές της δεκαετίας του ’90, μετά από πολύ μεγάλη πίεση του FBI προς τη Γερουσία των ΗΠΑ. Μέχρι να ψηφιστεί μετονομάστηκε σε Communications Assistance to Law Enforcement Act (CALEA). Μεταξύ των ελάχιστων διασφαλίσεων υπέρ της ιδιωτικότητας που πέτυχαν κατά τις διαπραγματεύσεις οι λομπίστες των ατομικών ελευθεριών, ήταν η προϋπόθεση του «προτύπου RAS”*, δηλαδή μια εύλογη υποψία, προκειμένου να εκδίδεται D-order (μίνι-ένταλμα για την πρόσβαση στο «μη-περιεχόμενο» των e-mail –αναλυτικά στην εβδομάδα 3α).

Πώς λειτουργεί ο νόμος CALEA

Ο νόμος CALEA προβλέπει μια διαδικασία που ακολουθεί τρία στάδια. Στο πρώτο στάδιο, ο ιδιωτικός τομέας οφείλει να αναλάβει πρωτοβουλία και να προτείνει ένα τεχνολογικό πρότυπο που να διευκολύνει κάποια πτυχή των παρακολουθήσεων (σήμερα υπάρχουν 25 τέτοια πρότυπα). Στο δεύτερο στάδιο, αν δεν έχουν προκύψει ενστάσεις, η FCC εξετάζει το πρότυπο και επιβεβαιώνει αν ικανοποιεί το νόμο. Στο τρίτο στάδιο, ο νόμος εφαρμόζεται και οι εταιρείες είναι πλέον υποχρεωμένες να τον υιοθετήσουν.

Το πρώτο τεχνολογικό πρότυπο που συστάθηκε υπό τις διατάξεις του CALEA ήταν το πρότυπο για τις τηλεφωνικές παρακολουθήσεις (το J-STD-025 ή απλώς J Standard), το οποίο καθορίζει τα πρωτόκολλα σύνδεσης μιας εταιρείας τηλεπικοινωνιών με τις αστυνομικές αρχές. Σήμερα το εφαρμόζουν όλες οι εταιρείες στις ΗΠΑ.

Αν κατά το πρώτο στάδιο σύστασης ενός τεχνολογικού προτύπου προκύψουν ενστάσεις ή αν αποδεχτεί ότι στην πράξη το πρότυπο δεν λειτουργεί, τότε η FCC αναλαμβάνει να επιβάλει δικό της πρότυπο (κάτι που δεν έχει συμβεί ποτέ μέχρι σήμερα). Επίσης, αν κάποια ομάδα πολιτών αντιδρά σε κάποιο πρότυπο, επειδή αυτό υπερβαίνει τις προϋποθέσεις του CALEA ή επειδή δεν τις ικανοποιεί επαρκώς, τότε μπορεί να υποβάλει ένσταση και η υπόθεση κρίνεται σε δικαστήριο. Ωστόσο μια τέτοια προσφυγή δεν αφήνει την ερμηνεία στην κρίση του δικαστή, αλλά στην ερμηνεία που θα κληθεί να δώσει η FCC στο επίμαχο πρότυπο. Και από τη στιγμή που η FCC θα εκδώσει μια τέτοια ερμηνεία, αυτή θα είναι δεσμευτική όσο και ένας νόμος.

Έτσι, λογου χάριν, με ένα πολύ βολικό τρόπο, μπορεί ένα σκληροπυρηνικό λόμπι να φέρει ενστάσεις για κάποιο πρότυπο που θεωρεί ότι προστατεύει υπερβολικά την ιδιωτικότητα και να χαρίσει το μπαλάκι στην FCC που θα επιβάλει την ατζέντα της. Με βάση το συγκεκριμένο εύρος εξουσίας, η FCC έχει καθορίσει διάφορα ζητήματα που δεν διευκρινίζονταν από τον CALEA, παρέχοντας στο FBI όλες τις διευκολύνσεις που ήθελε μέχρι το 2000, επισημαίνει ο Μάγιερ.

Εφαρμόζοντας τα πρότυπα του CALEA, οι εταιρείες όχι μόνο απαλλάσσονται από κάθε ευθύνη για την παροχή πληροφοριών και δεδομένων των πελατών τους, αλλά λαμβάνουν και χρηματικές αποζημιώσεις ως αντίβαρο στην υποχρέωση συμμόρφωσής τους. Μόνο για την αρχική εφαρμογή του CALEA, οι εταιρείες έλαβαν μισό δισ. δολάρια.

Τι ισχύει με τις κρυπτογραφήσεις υπό τον CALEA

Ο CALEA απαλλάσσει από κάθε ευθύνη τους παρόχους τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών και για τις αποκρυπτογραφήσεις που καλούνται να κάνουν οι ίδιες σε βάρος των πελατών τους ή για αυτές που θα κάνουν οι αρχές χάρη στις διευκολύνσεις που θα τους παράσχουν οι ίδιες. Εκτός αν η κρυπτογράφηση έχει γίνει από τις εταιρείες και εφόσον οι ίδιες διατηρούν τις πληροφορίες αποκρυπτογράφησης.

Αυτό σημαίνει ότι με βάση τον CALEA, ένας πάροχος δεν μπορεί να υποχρεωθεί να εγκαταστήσει στο σύστημά του μια κερκόπορτα (backdoor) για παρακολουθήσεις. Αν αυτός ο πάροχος διαθέτει συστήματα ασφαλείας που δεν τους επιτρέπουν να κρυφακούει, τότε δεν μπορεί να του επιβληθεί η απενεργοποίηση αυτών των συστημάτων. Με τεχνικούς όρους, αν υπάρχει κρυπτογράφηση end-to-end και οι χρήστες διατηρούν ο καθένας το δικό του κλειδί, τότε η εταιρεία εξαιρείται από τις συγκεκριμένες διατάξεις του CALEA.

Ποιές υπηρεσίες επικοινωνιών καλύπτονται από το νόμο CALEA

Ο CALEA κάνει διάκριση μεταξύ των τηλεπικοινωνιακών αγωγών (telecommunications carriers) όπως οι εταιρείες αναλογικής τηλεφωνίας, και των υπηρεσιών πληροφόρησης (information services) όπως οι υπηρεσίες ηλεκτρονικής αλληλογραφίας και οι ιστοσελίδες τους. Οι δεύτερες δεν καλύπτονται από το νόμο, και ουσιαστικά προστατεύονται από την πλήρη εκχώρησή τους στις αρχές παρακολούθησης.

Καθώς, όμως, προχωρά η αντικατάσταση της αναλογικής από την ψηφιακή τηλεφωνία, το θέμα είναι ποιές διαδικτυακές υπηρεσίες θα θεωρηθεί ότι αντικαθιστούν τους τηλεπικοινωνιακούς αγωγούς, και συνεπώς καλύπτονται από τον CALEA. Οι δυο βασικές υπηρεσίες που εξετάστηκαν υπό αυτό το πρίσμα ήταν αφενός οι υπηρεσίες voice over IP ή VoIP, δηλαδή οι φωνητικές κλήσεις μέσω ίντερνετ (Skype κλπ), αφετέρου οι υπηρεσίες ευρυζωνικού ίντερνετ (broadband).

Στη μάχη μεταξύ των δύο λόμπι, αυτού των παρακολουθήσεων και εκείνου της προστασίας της ιδιωτικότητας, τα συμφέροντα μοιράστηκαν. Το 2004 η FCC έκρινε ότι οι τεχνολογίες VoIP και broadband θα εξακολουθήσουν να θεωρούνται βασικά υπηρεσίες πληροφόρησης. Ωστόσο διευκρίνισε πως το τηλεπικοινωνικό σκέλος των δύο υπηρεσιών (δηλαδή οι ροές δεδομένων στα δίκτυά τους) καλύπτεται από το νόμο CALEA, αφού στην πράξη έχουν αντικαταστήσει το παραδοσιακό τηλέφωνο.

Εξαναγκασμός ατόμων σε αποκρυπτογράφηση

Όπως προειδοποιούσε πρόσφατα το περιοδικό Slate τους διαδηλωτές του Ferguson, το κλείδωμα ενός κινητού με δακτυλικό αποτύπωμα δεν αποτελεί διασφάλιση ότι οι αρχές δεν θα αποκτήσουν πρόσβαση στο περιεχόμενό του. Γιατί, όπως αποδεικνύεται, η αποκρυπτογράφηση της συσκευής που φυλάσσεται μέσω κάποιου «φυσικού κλειδιού» όπως το δακτυλικό αποτύπωμα, δεν αποτελεί μαρτυρική κατάθεση. Συνεπώς δεν προστατεύεται από το σύνταγμα των ΗΠΑ και μπορεί να απαιτηθεί ανά πάσα στιγμή από έναν αστυνομικό.

Οι χρήστες που θέλουν να προστατεύουν το περιεχόμενο των υπολογιστών, των κινητών, των ταμπλετών ή άλλων συσκευών τους από ενδεχόμενους εισβολείς, (θα έπρεπε να) χρησιμοποιούν κάποιο είδος κρυπτογράφησης. Σε περίπτωση που ένας τέτοιος χρήστης τεθεί στο στόχαστρο των αρχών και η συσκευή βρεθεί στα χέρια τους, εκείνος μπορεί να επικαλεστεί την προστατευτική ισχύ της Πέμπτης Τροποποίησης του συντάγματος (η οποία απαγορεύει τον εξαναγκασμό κάποιου σε μια κατάθεση που θα οδηγήσει στην αυτοενοχοποίησή του). Γι’αυτό οι αρχές δεν ζητούν απευθείας το password της συσκευής. Επιστρέφουν τη συσκευή στον κάτοχό της, αφού έχουν κρατήσει αντίγραφα των κρυπτογραφημένων αρχείων και ζητούν την έκδοση εντολής αποκρυπτογράφησης των συγκεκριμένων αρχείων. Αυτό επιτυγχάνεται συνήθως με κάποια κλήτευση ή με εντολή βάσει του All Writs Act σε συνδυασμό με ένταλμα. Ο κάτοχος της συσκευής αναγκάζεται έτσι να παραδώσει τα αρχεία αποκρυπτογραφημένα.

Αρκετά δικαστήρια διαφωνούν αν η εξαναγκασμένη αποκρυπτογράφηση προστατεύεται από το σύνταγμα, αμφισβητώντας το αν ισοδυναμεί με μαρτυρική κατάθεση. Αποτελεί δεδικασμένο ότι όταν κάποιος καταθέτει μια φυσική απόδειξη η οποία περιλαμβάνει ένα προϊόν δικής του νοητικής διεργασίας, τότε αυτό αποτελεί μαρτυρική κατάθεση. Τα δικαστήρια, όμως, διαφωνούν ότι ισχύει το ίδιο για ένα φυσικό κλειδί που οδηγεί σε ένα προστατευόμενο μέρος (όπως ένας κλειδωμένος υπολογιστής). Έτσι αν κάποιος κληθεί να δώσει τον συνδυασμό ενός χρηματοκιβωτίου, που αποτελεί προϊόν του μυαλού του, ουσιαστικά του ζητείται να καταθέσει. Ενώ αν κληθεί να αφήσει το δακτυλικό του αποτύπωμα στην οθόνη αφής του κινητού του, δεν εξαναγκάζεται σε μαρτυρική κατάθεση, άρα δεν μπορεί να επικαλεστεί την προστασία του συντάγματος ώστε να αρνηθεί να το κάνει.

Υπάρχουν κι άλλες παγίδες γύρω από αυτές τις ερμηνείες, που δεν αφήνουν μεγάλα περιθώρια να αισθάνεται κανείς ασφαλής απάναντι στις αρχές, ακόμη κι αν χρησιμοποιεί τις πιο περίπλοκες κρυπτογραφήσεις. Για παράδειγμα, επισημαίνεται ότι υπάρχει μια προσέγγιση που λέει πως όταν οι αρχές γνωρίζουν ότι υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία στα κρυπτογραφημένα αρχεία, ότι είναι γνήσια και τι περίπου αποδεικνύουν, τότε η παράδοσή τους από τον χρήστη επίσης δεν αποτελεί μαρτυρική κατάθεση, άρα δεν έχει νόημα να προστατεύονται. Διάφορα δικαστήρια έχουν αποδεχτεί αυτή την ερμηνεία. Σε κάποιες υποθέσεις έχει γίνει αποδεκτό ακόμη και μόνο το γεγονός ότι οι αρχές γνώριζαν ποιος ήταν ο κάτοχος του κινητού.

Κατά συνέπεια, η χρήση κάποιου βιολογικού δεδομένου (αφής, φωνής κ.ο.κ) για το άνοιγμα συσκευών επικοινωνίας και αρχείων που περιλαμβάνονται σε αυτά, δεν πρέπει να θεωρείται ασφαλής μέθοδος. Προτιμότερο είναι να χρησιμοποιεί κανείς πρωτότυπους κωδικούς που απομνημονεύονται. Αλλά και τότε, μπορεί να εξαναγκαστεί να αποκαλύψει τον κωδικό του, αν το δικαστήριο κρίνει ότι οι αρχές ήξεραν ήδη αρκετά για το κρπτογραφημένο περιεχόμενο των επικοινωνιών του.

Παράρτημα:
*Το “πρότυπο RAS” (Reasonable Articulable Suspicion standard) είναι κάτι περισσότερο από το να επικαλεστεί απλώς «σχετικότητα» (relevance) με την υπόθεση, αλλά είναι κάτι λιγότερο από το να τεκμηριώσει «πιθανή αιτία» (probable cause ή PC).

πηγή φωτογραφιών: www.google.com/about/datacenters/gallery

Στην επόμενη ανάρτηση: Παρακολουθήσεις εκτός συνόρων ή «για λόγους εθνικής ασφάλειας» (εβδομάδα 5)